לקוטי שיחות חלק א/תולדות

לקוטי שיחות
חלק א
בראשית • נח • לך לך • וירא • חיי שרה • תולדות • ויצא • וישלח (י"ט כסלו) • וישב • מקץ • ויגש • ויחי • שמות • וארא • בא (ויו"ד שבט) • בשלח • ט"ו בשבט • יתרו • משפטים • תרומה • תצוה • פורים קטן • תשא • ויקהל • אדר • פקודי • ויקרא • זכור • פורים • צו • שמיני • תזריע • מצורע (שבת הגדול) • שבת הגדול • פסח • אחרי • קדושים • אמור • בהר • בחוקותי (ל"ג בעומר) • ל"ג בעומר

פרשת תולדות

א. אויף דעם פּסוק ואלה תולדות יצחק בן אברהם אברהם הוליד את יצחק – פרעגן די מפרשים: פאַרוואָס ווערט איבערגע'חזר'ט טאָפּלט – יצחק בן אברהם און אברהם הוליד את יצחק?

דער פשט איז, אַז דאָס איז אַ נתינת טעם און אַ באַגרינדונג: דורך וואָס איז מעגלעך "תולדות יצחק בן אברהם"? – (תולדות כפשוטו און לויט דרשת חז"ל אז עיקר תולדותיהם של צדיקים זיינען תורה און מצוות) – דורך דעם וואָס אברהם הוליד את יצחק".

ב. עט זיינען פאַראַן עטלעכע ענינים וועלכע האבן זיך אָנגעהויבן צום ערשט ביי יצחק'ן, צווישן זיי ווערן גערעכנט, דאָס וואָס מען האט אים גע'מל'ט צו אַכט טעג, וואָס מיינט די שלימות אין דעם ענין פון מילה, און וואָס ער איז בר מצוה געוואָרן צו דרייצן יאָר.

– אברהם האָט זיך מל געווען צו 99 יאָר. אויך דער ענין בר מצוה צו 13 יאר איז ניט געווען ביי אברהם'ען. עס זיינען פאַראן פאַרשידענע דיעות אין רז"ל וועגן אברהם'ען – ווען האָט ער דערקענט דעם באַשעפער: צו דריי יאָר, צו פערציק, צו אַכט און פערציק, אָבער ניט צו דרייצן.

ביידע אויבןדערמאָנטע ענינים ווערן אָנגעדייט אין דעם פּסוק ויגדל הילד ויגמל ויעש אברהם משתה גדול ביום הגמל את יצחק. וואָס די רז"ל ברענגען איין דיעה אַז די דאָזיקע סעודה איז געווען ביים ברית וואָס דאָס איז מרומז אין דעם וואָרט הגמל, "הג־מל" (הג – באטרעפט אַכט), דאָס הייסט, גע'מל'ט צו אַכט טעג. אַ צווייטע דיעה – אז ויגמל מיינט "שנגמל מיצר הרע ליצר טוב" (אַז ער איז אַוועקגענומען געוואָרן פון דעם יצר הרע צום יצר טוב), וואָס דאָס איז צו דרייצן יאָר.

אויפן וואָרט "משתה גדול" שטייט אין מדרש אַז דאָס מיינט: א) גדול עולמים – דער אויבערשטער – איז דאָרט געווען, און לויט ווי די רז"ל דרש'נען אויפן פסוק בני אתה אני היום ילדתיך אַז דאָס איז געווען דער טאָג פון דוד'ס בר מצוה, זאָגט דער אויבערשטער: אני גו' ילדתיך אני ולא סטרא אחרא כמה דהוה עד השתא (איך כביכול און ניט די סט"א ווי עס איז געווען ביז איצט) און דאָס מיינט וואָס ער איז אַרויסגענומען געוואָרן פון יצר הרע צום יצר טוב; ב) משתה גדולים – אַ סעודה פון גדולים, וואָס עוג מלך הבשן און אַלע גדולי הדור זיינען דארט געווען. אַזוי ווי אַלע פעלקער פון דער וועלט האָבן געמאכט אברהם'ען פאַר אַ מלך איבער זיך. איז בשעת אברהם האָט געמאַכט די סעודה, האָט ער איינגעלאדן די מלכים, צווישן זיי אויך עוג.

ווערט דערציילט אין מדרש אַז עוג האָט געזאָגט: וואָס פאַראַ ווערט האָט ער? מיט איין פינגער קען איך צונישט מאכן אברהם'ס בן יחיד, יצחק'ן. האָט אים דער אויבערשטער געזאָגט: חייך, אַז דו וועסט זען טויזנטער און צענדליקער טויזנטער פון זיינע קינדער, און דיין סוף וועט זיין אַז דו וועסט אַריינפאלן אין זייערע הענט.

ג. דער ביאור פון די מעלות פון יצחק'ן:

די מעלה וואָס ער איז גע'מל'ט געוואָרן צו אַכט טעג, דאָס איז דער פאַרבונד מיט'ן אויבערשטן וואָס איז העכער פון טעם ודעת. אברהם האָט זיך גע'מל'ט צו 99 יאָר, ווען ער איז געווען מיט אַ גרויסער השגה, אַזוי ווי עס איז אויך מרומז אין זיין נאמען "אברם – אב רם", שכל הנעלם מכל רעיון, ווי עס שטייט אין ספרים פון קבלה און חסידות. די מעלה פון נימול לשמונה איז אָבער, אַז אַ קינד וואָס האָט נאָך ניט קיין שכל פאַרבינדט זיך מיט'ן אויבערשטן מיט אַן אייביקן פאַרבונד וואָס איז למעלה מטעם ודעת.

דאָס איז ניט קיין פארבונד וואָס נעמט זיך פון השגה (פאַרשטאַנד) נאָר אַזוי ווי אַ קינד וואָס פילט זיין פאָטער און מוטער און ציט זיך צו זיי.

ד. פאַראַן אַ חקירה אין ספרים אויב די מצוה פון מילה איז נאָר בשעת קיום מצות מילה אָדער דאָס איז אַ מצוה נמשכת. ד. ה. אַ מצוה וועלכע ציט זיך שטענדיק. פון דעם וואָס די גמרא דערציילט וועגן דוד המלך, בשעת ער איז אַריין אין בית המרחץ און האָט געזען אַז ער איז נאַקעט וכו' אָן מצוות, און באַלד ווי ער האָט זיך דערמאנט אין דער מצות מילה האָט ער זיך באַרואיקט – ברענגט מען די ראי' אַז דאָס איז אַ מצוה נמשכת תמיד.

אין עבודה מיינט דאָס, אַז אויך שפּעטער, ווען דער מענטש האט שוין פאַרשטאַנד און השגה, מאָנט זיך פון אים און עס בלייבט ביי אים דער פאַרבונד און ברית מיט דעם אויבערשטן, אין דעם זעלבן אופן ווי דאָס האָט זיך אויפגעטאָן בשעת מען האָט אים גע'מל'ט צו אַכט טעג – למעלה מטעם ודעת.

וואָרום אויב דער פאַרבונד וועט זיין נאָר מצד דעם שכל און לויט דעם שכל, וועט ער זיין אַ באַגרענעצטער, צי אויבנאויף אָדער טיפער, אָבער אַלץ אַ באַגרענעצטער. דערפאַר מאָנט זיך אַז אויך ווען ער איז שוין אַ בר שכל זאָל דער פאַרבונד מיט'ן אויבערשטן זיין מיט מסירת נפש און קבלת עול וואָס איז למעלה מטעם ודעת.

ה. בשעת אברהם האָט געמאַכט אַ משתה "ביום הגמל את יצחק" – צוליב דעם וואָס יצחק ווערט פאַרבונדן מיט'ן אויבערשטן – צי "ברית עולם" פון מילה, צי "אני היום ילדתיך" פון בר מצוה – איז כאטש אַז עוג מלך הבשן האָט געלאכט פון אים און באַרימט זיך אַז מיט זיין כוח און שטארקייט קען ער דאָס מאַכן צונישט – איז ניט נאר וואָס מען איז ניט נתפעל געוואָרן פון אים נאָר אדרבא, מען האָט נאָך געמאַכט אַ "פּאַראַד" פון דעם "יום הגמל את יצחק", און נאָך מערער, וואָס עס האָט זיך גלייך אָנגעהויבן מפלת עוג – בדיבורו של הקב"ה שחשיב מעשה (מיט דעם אויבערשטנ'ס וואָרט וועלכע ווערט גערעכנט ווי אַ מעשה בפועל), מען האט אים אָנגעזאָגט אַז ער וועט פאַלן דורך יצחק'ס אייניקלעך.

ו. און דאָס איז מרמז דער פסוק און דערקלערט: ווי אַזוי האט געקאָנט זיין "תולדות יצחק" – דורך "אברהם הוליד את יצחק", וואָס דאָס מיינט, ער האָט געבאָרן יצחק'ן און עס מיינט אויך אַז ער האָט געמאַכט יצחק'ן צו מוליד זיין.

אברהם'ס ענין – ווי די תורה דערציילט – איז געווען אַז כאָטש אחד הי' אברהם (אברהם איז געווען איין איינציקער איד אין דער גאַנצער וועלט), די גאַנצע וועלט איז געווען פון איין זייט און ער – פון דער צווייטער זייט, פונדעסטוועגן האָט ער אומעטום אויסגערופן דעם אויבערשטנס נאָמען, "ויקרא שם בשם הוי' א־ל עולם", ניט "א־ל העולם" – וואָס דאַן וואָלט עס געמיינט אַז וועלט איז אַ באַזונדער זאַך און ג־טלעכקייט איז אַ באַזונדער זאַך און דער אויבערשטער איז בלויז בעל הבית אויף דער וועלט, נאָר אברהם האָט אויסגערופן, אַז די מציאות פון וועלט גופא איז "מאמיתת המצאו". אלקות, – אין עוד מלבדו.

און די דאָזיקע הנהגה האָט אברהם איבערגעגעבן בירושה צו זיין זון יצחק, וואָס דורך דעם האט געקענט זיין תולדות יצחק – תורה, מצוות און מעשים טובים, און תולדות אויך כפשוטו – אַז זיי (זיינע אייניקלעך), זיינען, קיימים ונצבים לעולם, און עוג פאַלט אין זייערע הענט.

ז. די אָנווייזונג פון דעם צו יעדער אידן איז:

בשעת אַ איד באַטראַכט זיך וואו ער געפינט זיך: ער געפינט זיך אין אַן עולם וואָס מעשיו קשים ורעים והרשעים גוברים בו, (אַ וועלט וואָס זיינע מעשים זיינען שווער און שלעכט און די רשעים שטאַרקן זיך אין אים), ער האָט פיל העלמות והסתרים, און אַפילו ביי זיך אַליין איז דאָך דער גרעסטער טייל פון טאָג גייט באַ אים אַוועק אויף עניני עולם הזה וועלכע שטייען מיט אַ תוקף אַנטקעגן די עניינים פון קדושה ווי די שטארקייט פון עוג אַנטקעגן אַ קינד פון אַכט טעג און נאָך מער, ובפרט די דרויסענדיקע העלמות והסתרים, אַזוי אויך אידן בכלל זיינען דאָך – אתם המעט מכל העמים (די קלענסטע צווישן די פעלקער).

און בשעת אַז ער טוט אין ענינים פון קדושה, ווער רעדט נאָך אַז ער מאַכט אַ משתה גדול, אַז וראו כל עמי הארץ כי שם ה' נקרא עליך, קומען אַזעלכע וועלכע זאָגן אַז מען קען אים צערייבן און מאַכן פון אים אין ואפס.

קען ער דאָך אַ טראַכט טאָן: פון וואַנען וועט ער נעמען כוח אויף תורה מצות ומעשים טובים? און דאָס דאַרף דאָך זיין, דאָס מאָנט מען ביי אים, ניט נאָר יום כיפור צו נעילה נאָר אַ גאַנץ יאר. ווי אַזוי קען ער בייקומען די אַלע העלמות והסתרים?

זאָגט מען אים אַ הוראה: מעשה אבות סימן (ונתינת כוח) לבנים. אברהם הוליד את יצחק. ער שטאמט פון אברהם אבינו, דער פאָטער פון אַלע אידן, וואָס ער איז ניט נתפעל געוואָרן פון דער גאַנצער וועלט און געשריען א־ל עולם, אַז די וועלט איז אלקות – אין עוד מלבדו, און דורך דעם איז – הוליד את יצחק, לויט ביידע – אויבן־דערמאָנטע – פירושים.

אַזוי אויך יעדער איד אין יעדער צייט און יעדער אָרט האָט גאָר ניט וואָס צו שרעקן זיך פאַר די וואָס מיינען אַז כוחם ועוצם ידם כו', ער פאַרבינדט זיך מיטן אויבערשטן למעלה מטעם ודעת, און טראָגט דאָס אַראָפּ אויך אין וואָכעדיקע טעג און וואָכעדיקע מעשים, און מאַכט פון גשמיות כלים צו אלקות, תולדות יצחק ברוחניות, און דורך דעם ווערט נמשך אויך אין תולדות יצחק כפשוטו, אַז יצחק'ס אייניקלעך זיינען מנצח די אַלע וועלכע קעמפן קעגן דעם אויבערשטן און זיין תורה, אַזוי ווי די מלחמה פון עוג, און דאָס איז די הקדמה און הכנה צום אייננעמען ארץ ישראל – ארץ הקדושה דורך משיח צדקנו בב"א.

(משיחת ש"פ חיי שרה, תשי"ט)

ח. עס שטייט אז לעתיד לבוא וועט מען זאגן דוקא אויף יצחק'ן כי אתה אבינו. דער טעם אויף דעם ווערט דערקלערט אין חסידות ווייל יצחק איז דער ענין פון פחד און ביטול, וואס דאס איז דאך איינער פון די חידושים פון דעם זמן פון לעתיד לבוא.

קען מען זאגן, אז דערפאר געפינט מען אויף יצחק'ן אז ער איז געווען אין במה ענינים בדוגמא דלעתיד לבוא. אויף אלע אבות שטייט, הטעימן מעין עולם הבא (השי"ת האט זיי געגעבן צו פארזוכן מעין עולם הבא), נאר ביי אלע אבות איז דער מעין עולם־הבא געווען בלויז אין דעם ענין פון תענוג – הטעימן – אבער ביי יצחק'ן איז זיין גאנצער לעבן געווען בדוגמא דלעתיד, ווארום ביי דער עקידה איז דאך פרחה נשמתו און ס'איז נמשך געווארן אין אים א נשמה דעלמא דאתי – פון עולם הבא.

ט. באמת איז נאד ניט דאס די מעלה פון יצחק'ן, ווארום דער ענין פון פרחה נשמתו געפינט מען אויך ביי אנדערע. עס זיינען פאראן דיעות אז ביי דעם בן השונמית און ביי נאך אנדערע איז געווען פרחה נשמתם. די מעלה פון יצחק'ן' איז, וואס ער איז געווען למעלה מהעולם (העכער פאר וועלט) און האט פון דארט מיטגענומען אין עולם, ווי דערקלערט ווייטער.

אויפן פסוק ויגדלו הנערים שטייט, אז בשעת זיי זיינען געווארן אלט דרייצן יאר, זה פירש לבתי מדרשות וזה פירש לע"א (איז יעקב אוועק אין בתי מדרשות און עשו – צו דער עבודה זרה). פרעגט מען אויף דעם, עס שטייט אז אברהם האט געדארפט לעבן הונדערט און אכציק יאר, נאר מען האט אראפגענומען ביי אים פינף יאר כדי ער זאל ניט זען אז עשו זיין אייניקל גייט ארויס לתרבות רעה, קומט אויס אז בשעת עשו איז אוועק צו עבודה זרה, האט נאך אברהם געלעבט, ווארום צו יצחק'ם געבורט איז אברהם אלט געווען הונדערט יאר, און יצחק בן ששים שנה בלדת אותם, קומט דאך אויס אז בשעת עשו איז געווארן דרייצן יאר און פירש לע"א, איז אברהם אלט געווען הונדערט דריי און זיבעציק יאר, האט ער דאך צוויי יאר געזען ווי עשו איז יוצא לתרבות רעה?

דער דעת זקנים מבעלי התוספות פארענטפערט אז די צוויי יאר חטא במטמוניות (כל זמן אברהם האט געלעבט האט ער געזינדיקט באהאלטענערהייט). דער תירוץ איז אבער ניט גענוג, ווארום אויב עס האט געקענט זיין אז ער זאל זינדיקן צוויי יאר במטמוניות, האט דאך געקענט זיין אז ער זאל זינדיקן נאך פינף יאר במטמוניות, און מען זאל ניט דארפן אראפנעמען פון אברהם'ען פינף יאר?

אין עשרה מאמרות און אויד פון ריב"א איז פאראן נאך א תירוץ אויף דעם – אז די יארן וואס יצחק האט געווארט פון דער עקידה ביז רבקה זאל ווערן דריי יאר מיט איין טאג – איז ער געווען אין גן עדן. קען מען זאגן דעם טעם ווייל גן עדן איז העכער פון זמן פון עולם. במילא בשעת יעקב און עשו זיינען געבארן געווארן, איז פון יצחק'ס געבורט שוין דורכגעגאנגען מער ווי צוויי און זעכציק יאר, אבער אלט איז ער געווען אינגאנצן נאר זעכציק יאר, ווייל די יארן אין גן־עדן איז ער געווען למעלה פון זמן – און אברהם איז דאןאלט געווען הונדערט צוויי און זעכציק יאר. ווען יצחק איז געקומען אין עולם און אין זמן, זיינען די צוויי יאר ניט געווען אין חשבון, איז ער געווען א בן ששים.

עס איז פאראן אמאל וואס מען הויבט זיך אויף, העכער פון זמן, און שפעטער קומענדיק אין זמן איז דאס ניכר. אזוי ווי עס איז פאראן א סיפור פון בעש"ט וואס ער האט געשריבן צו זיין שוואגער ר' גרשון'ן אן ענין וואס בפועל האט דאס פאסירט שפעטער. ווייל דער בעש"ט איז ארויף אין עולם היצירה כו' וואס דארטן איז (צען אדער) פופצן יאר בסקירה אחת. דאס האט אים אבער ניט ארויסגענומען פון זמן פון עולם הזה, ובפרט אז זיין גוף איז דאך אויך בשעת העלי' געווען למטה, מה שאין כן ביי יצחק'ן.

און דער ענין פון זיין אין גן־עדן איז ביי יצחק'ן געווען אויך דערנאך זייענדיק למטה, ווי מיר געפינען' אז יצחק האט געזאגט כריח שדה אשר ברכו הוי' – גן עדן, איז אין פלוג פון וואנען האט ער געוואוסט? נאר ער האט געדענקט פון דער צייט וואס ער איז געווען אין גן עדן. הגם דער סדר איז דאך, אז בשעת די נשמה קומט פון גן עדן למטה, קומט א מלאך וסטרו על פיו, כדי עס זאל ניט מבלבל זיין צו דעם אופן און סדר פון דער עבודה וואס דארף זיין למטה, – דוגמת ווי ווען די נשמה דארף עולה זיין למעלה דארף זי פארגעסן אויף חיזו דהאי עלמא, דעם אויסזען פון דער וועלט, אבער ביי יצחק'ן איז געווען דער אויפטו, וואס ער האט מיטגענומען די ענינים פון גן עדן למטה.

י. די רז"ל זאגן: אין קורין אבות אלא לשלשה ("אבות" זיינען נאר דריי). שטייט אויף דעם דער ביאור אז דער חילוק פון די שבטים מיט די אבות איז, אז עס מוז ניט זיין ביי יעדער אידן אלע מדרגות פון אלע שבטים, אבער די מדריגות פון די אבות איז דא ביי יעדער אידן די מדריגות פון יעדערן פון זיי. דערפאר זאגט יעדער איד, אלקי אברהם, אלקי יצחק ואלקי יעקב, ווייל יעדער פון די אבות גיט כוח פון אופן עבודתו צו יעדער אידן אין זיין עבודה. איז פארשטאנדיק אז דער ענין – פון מיטנעמען פון גן עדן אין וועלט וואס מען האט גערעדט ביי יצחק'ן – איז נוגע יעדער אידן.

דאס זעלבע געפינען מיר אויך אויף שבת, אז מיני' מתברכין כולהו יומין, פון שבת ווערן געבענטשט אלע טעג פון וואך, דער ענין פון שבת איז למעלה מהזמן (כמו שנתבאר בהמאמר) און דאס איז נוגע אין דער עבודה פון דער גאנצער וואך.

דערפאר דארף מען אלע טאג דערמאנען שבת – יום ראשון בשבת,יום שני בשבת וכו', דאס גייט אריין אין דער מצוה פון זכור את יום השבת. אזוי ווי מען געפיגט אויף שמאי הזקן אז אויף יעדער זאך האט ער געזאגט לכבוד שבת.

יא. דער אויבגדערמאנטער ענין אין עבודה איז:

בשעת מען מאנט ביי א אידן אפזאגן זיך פון די תאוות און פארגעניגנס פון דער וועלט, און אז זיין גאנצער ענין זאל זיין "אחת שאלתי וגו' לחזות בנועם הוי' וגו'", – טענה'ט ער, אז מען האט דאך אים פארבונדן דוקא מיט'ן גוף און נפש הבהמית און דוקא אויף דער וועלט – היינט ווי קען מען פון אים פאדערן אפזאגן זיך פון זאכן וועלכע געהערן צו די פארגעניגנס פון דער וועלט און האבן בלויז פארגעניגן פון נועם הוי' וואס דאס געהערט צו די תענוגים פון יענער וועלט, גן עדן א. א. וו. וואס ערשט דעמאלט וועט דאך אנטפלעקט ווערן דער ענין פון לחזות בנועם הוי'?

אויף דעם איז דער ענטפער אז מען האט אים געגעבן דעם כוח פון אלקי יצחק, אריינקוקן און פארטיפן זיך אין דעם ענין פון לעתיד לבא און גן עדן, ביז וואנען אז ביי אים קען אויך איצטער זיין ראה ריח וגו', אז אלע תענוגים פון דער וועלט – אפילו די אמת'ע תענוגים – זיינען מער ניט ווי פסולת פון די תענוגים פון גן עדן, היינט ווי וועט ער אוועקלייגן דעם עיקר תענוג צוליב באקומען די פסולת? און בפרט אז ווען דער עיקר ווערט בטל, – ווערט דאך ממילא דער טפל בטל און כל שכן די פסולת. דערפאר דארף ער אלע זיינע געדאנקען אריינטאן אין דעם עיקר, וואס דער וועג צו דעם איז ביטול, וואס אין עבודה איז דאס דער ענין פון קבלת עול – אזוי ווי די עלי' אין גן עדן וואס אויך דארט דארף זיין דער ענין פון "ובזה הנערה באה אל המלך" דער ענין הביטול.

און דאס איז אויך דער ענין פון יצחק'ן, "פחד יצחק" – ביטול און קבלת עול.

יב. דערמיט וועט מען אויך פארשטיין דעם טעם פון דעם מנהג וואס ביי קידושין איז הכלה שותקת. אמת טאקע, שתיקה איז כהודאה^[*50] (שווייגן איז גלייך ווי מודה און מסכים זיין), אבער, אין פלוג, איז אין אלע ענינים בעסער אז מען זאגט ארויס בפירוש, און דאך איז ביי קידושין א מנהג ישראל – וואס דאס איז תורה – אז די כלה שווייגט?

נאר דער טעם איז: דורך וואס קען זיין א קירוב פנימי, קירוב עצם אל עצם – וואס דורך דעם ווערט נמשך דער כוח פון אין־סוף בדור ישרים יבורך, – דוקא דורך א פולשטענדיקן ביטול. און דורך דעם ביטול ווערט דער יחוד פנימי, אוןדורך דעם קומט מען ביז צו דער מדריגה אז עס ווערט אשת חיל עטרת בעלה.

(משיחת ש"פ תולדות תשי"ד)

יג. דער דעמאנטער ענין וואס איז געווען ביי יצחק'ן, איז דאס בעיקר פארבונדן מיט דעם ענין פון חתונה, ווי געזאגט פריער (סעיף ט) אז די צייט פאר זיין חתונה איז ער געווען אין גן־עדן כדי צו פארהיטן אים פון אן "עין־הרע". ווי די רז"ל דרש'נען אין ילקוט: ויצא יצחק לשוח, מהיכן יצא מגן עדן – פון וואנען איז ער דאס ארויסגעגאנגען? – פון גן־עדן וכו', וירא והנה גמלים באים ותשא רבקה וגו'.

דאס ענלעכע איז אויך ביי יעדער איינעם פאר דער חתונה, ווי עס איז געווען די הוראה פון דעם רבי'ן דעם שווער כ"ק אדמו"ר, אז א חתן דארף עטלעכע טעג (ער האט ניט געזאגט וויפל) פאר דער חתונה ניט זיין אליין, צוליב שמירה. אין פרקי דרבי אליעזר (ס"פ ט"ז) שטייט, אז דער חתן זאל ניט זיין אליין, אבער דארט ווייזט אויס אז דער טעם איז צוליב כבוד, וואס דאס איז שייך נאך דער חתונה, אבער פון רבי'ן האב איך געהערט, אז דער חתן זאל ניט זיין אליין אויך עטלעכע טעג פאר דער חתונה צוליב שמירה.

יד. די שייכות פון חתונה צו גן־ עדן, געפינט מען אויך אין ברכות נשואין – שמח תשמח רעים האהובים כשמחך יצירך בגן עדן מקדם.

קען מען דערקלערן די שייכות, ווי עס איז באוואוסט אז גן עדן פארטראגט ניט קיין רע. און ווי עס ווערט דערקלערט דער טעם פארוואס מען האט ארויסגעטריבן אדם הראשון פון גן עדן נאכ'ן חטא – ווייל גן עדן איז ניט סובל קיין רע.

טו. עולמות וואס זיינען נידעריקער פון גן עדן, איז פאראן אין זיי חילוקי מדריגות, און בכללות ווערן זיי פאנאנדערגעטיילט אין דריי בחינות, עשי', יצירה און בריאה.

עולם העשי' איז רובו רע, וואס מצד דעם קען דער רע האבן א התגברות אויפן טוב. עולם היצירה איז האלב אויף האלב, און עולם הבריאה איז רובו טוב.

דאס איז אויך דער טעם פון דעם חילוק פון תלמוד בבלי מיט תלמוד ירושלמי: אין חוץ לארץ איז די הנהגה דורך עשי', דערפאר איז דער רוב הלימוד אין תלמוד בבלי בדרך קושיא ותירוץ, וואס דורך דער יגיעה צו פארענטפערן די קושיות און די סתירות, פועל'ט מען דעם בירור.

– ווי עס שטייט אויפן אריז"ל אז ער פלעגט לערנען זעקס דרכים אין הלכה און פלעגט שטארק הארעווען אין די קושיות ביז ער פלעגט ווערן זייער פארמאטערט און שטארק פארשוויצט וואס דורך דעם האט ער צעבראכן די קליפות וואס זיי זיינען דער סוד פון די קושיות כו'. –

אין ארץ ישראל איז די הנהגה דורך יצירה, דערפאר איז דער לימוד אין תלמוד ירושלמי בכלל באופן ישר (אין אן אופן פון גלייכקייט).

פונדעסטוועגן איז אויך אין ירושלמי פאראן קושיות, אבער מען זעט באלד דעם תירוץ אויף זיי, ד. ה. אז זיי האבן ניט קיין התגברות – דוגמת עולם היצירה, וואס אין אים איז דא רע, וואס מסטרא דרע ווערט א מעגלעכקייט פון קושיות כו' כמבואר באגרת הקדש (סימן כו) על פי הזהר, אבער דער רע האט ניט קיין התגברות.

און דאס איז אויך דער טעם וואס אין די וואכן־טעג דארף זיין דער רוב זמן הלימוד אין נגלה דתורה – צוויי דריטל נגלה און איין דריטל חסידות – און שבת דארף זיין דער לימוד אין פנימיות התורה, ווייל בששת ימי החול קומט אראפ דער אור דורך לבושים פון עשי' און יצירה, וואס דארטן איז שייך רע – דארף מען עס מברר זיין דורך נגלה דתורה, וואס זי פארנעמט זיך מיט מברר זיין די ענינים פון עולם הזה וכו'.

מה שאין כן שבת, גייט דער אור דורך התלבשות נאר פון עולם הבריאה, איז דער לימוד אין פנימיות התורה – אילנא דחייא, וואס איז העכער פון ענין הבירורים.

און דאם זיינען אויך די צוויי ענינים: הריעו לה' כל הארץ, ר"ת הלכה – בששת ימי החול, השתחוו לה' בהדרת קודש, ר"ת קבלה – בשבת.

אבער פונדעסטוועגן איז דאך אויך אין בריאה פאראן רע, נאר דער טוב איז זיך מתגבר אויף אים, אבער גן עדן איז אינגאנצן ניט סובל דעם מציאות הרע, כנ"ל.

טז. און לוקט דעם וועט מען פארשטיין די שייכות פון חתונה צו גן עדן, ווייל חתונה איז אן ענין פון בנין עדי עד, ובכדי צו צוקומען צו דעם, מוז מען מקדים זיין אן ענין וואס איז אין גאנצן העכער און ניט סובל דעם מציאות הרע, שולל זיין דעם חשש פון ואכל וחי לעולם, וואס דאס דוקא טוט אויף, עס זאל זיין א בנין עדי עד, אן ענין נצחי (אויף אייביק), אמת לאמיתו.

ומעין זה, ביי יעדער איינעם פאר די נישואין דארף זיין א שמירה, וכמבואר ענין השמירה בכמה מקומות, וואס ברענגט צום בנין עדי עד, צום שמח תשמח רעים האהובים כשמחך יצירך בגן עדן מקדם.

יז. מיט דעם וועט מען אויך פארשטיין נאך אן ענין:

כ"ק מו"ח אדמו"ר האט דערציילט, אז פאר זיין חתונה האט זיין פאטער (דער רבי מהורש"ב) נ"ע אים געהייסן לערנען אויף הוראה און נעמען סמיכה. ווי עס איז קענטיק געווען פון דעם סגנון פון סיפור איז אויך פאר דעם רבי'נס (מהורש"ב) נ"ע חתונה, האט אים זיין פאטער – דער רבי מהר"ש – געהייסן נעמען סמיכה. עס איז פאראן א בריף פון רבי'ן מהר"ש צום רבי'ן מהורש"ב נ"ע פון יענעם זמן, שרייבט ער אים, "בני הרב".

פון דעם סיפור איז פארשטאנדיק אז הוראה האט א שייכות צו חתונה און ס'איז אן הקדמה צו איר.

יח. דער ענין פון הוראה איז צו פסק'נען א הלכה – דין אמת לאמיתו. סברות און ריעות אין תורה, זיינען אלע אמת, ווי דער לשון פון רז"ל, אלו ואלו דברי אלקים חיים, אבער די מעלה פון הלכות איז ניט אמת סתם נאר אמת לאמיתו – זייער מעלה איז ניט נאר דברי אלקים חיים נאר ווי דער מאמר רז"ל, והוי' עמו, שהלכה כמותו, אז דער שרש פון הלכות איז פון שם הוי'.

בשעת ער איז אן אויסגעשארפטער און א מפולפל זאגט ער טאקע גוטע סברות, דברי אלקים חיים, אבער עס קען זיין אז דאס איז ניט מער ווי אויף א וויילע, ווייל עס קען קומען א צווייטע סברא – א בעסערע און אפשלאגן די ערשטע. פסק הלכה אבער איז אן אייביקער ענין וואס בלייבט שטיין אויף שטענדיק.

ד. ה. אז דער דיין דארף זיין גרייט אויף א סברה וואס איז ניט ווי הלכה און פונדעסטוועגן פסק'נען אזוי ווי די הלכה איז. וואס דאס איז דער אויפטו פון הלכות, אז מען קאן זיי ניט אפשלאגן, עס איז א שטענדיקער ענין – אמת לאמיתו.

און דאס איז וואס עס שטייט אין משנה, למה מזכירין דברי יחיד, וויבאלד אז די הלכה איז ניט אזוי? ענטפערט די משנה – לויט איין פירוש – אז אויב עס וואלט ניט געשטאנען די דעת יחיד, קאן דאך קומען איינער און זאגן א סברא אויף אפשלאגן די הלכה, ווערן דעריבער דערמאנט די רייד פון יחיד, צו זאגן אז עס איז שוין געווען אזא סברא און פונדעסטוועגן איז די הלכה ניט אזוי.

און מיט דעם וועט מען פארשטיין די שייכות פון הוראה צו חתונה, ווארום דער ענין פון חתונה, איז אזוי ווי די הלכה – בנין נצחי – א בנין עדי עד.

יט. דערקלערן דאס מער אויספירלעך:

די ענינים און באדערפענישן פון מענטשן זיינען איינגעטיילט בכללות אין דריי סוגים: מזון, לבוש און בית (שפייז, קליידער און הויז). די מעלה פון בית איז – אז דאס איז א שטענדיקע זאך. ווי עס ווערט דערקלערט אין פילע ערטער דער אונטערשייד פון לבוש ביז בית, אז לבוש איז א צייטווייליקע זאך, איצט קען עס זיין א גוטער לבוש, אבער עס איז מער ניט ווי אויף א וויילע, דאקעגן בית איז א שטענדיקע זאך, ווי דער לשון – בנין עדי־עד.

אזוי ווי אלע ענינים פון עולם זיינען דאך פאראן אין תורה אוןנעמען זיך פון תורה, ווי עס שטייט אסתכל באורייתא וברא עלמא, במילא זיינען אין תורה אויך פאראן די ענינים פון לבוש און בית.

סברות זיינען געגליכן צו לבושים, אויף א וויילע איז דאס גוט און טוט אויף וואס עס דארף – בשעת מעשה איז ער מקיים מצות תלמוד תורה, און אדרבה דוקא אזוי איז דער סדר הלימוד, אבער מעגלעך אז שפעטער וועט מען זיי אפשלאגן. דאקעגן פסקי הלכות איז אן ענין פון בית – א שטענדיקע זאך.

לויט דעם וועט מען בעסער פארשטיין די שייכות פון נישואין (חתונה), בויען א אידישע הויז, צו סמיכות הוראה, ווייל ביידע זיינען דער ענין פון בית.

כ. און אזוי ווי חתונה און הוראה האבן א כללות'דיקע שייכות, אזוי אויך האבן זיי א שייכות אין ענינים פרטיים:

דער ענין פון הוראה איז פארבוגדן מיט'ן עלטער פון פערציק יאר, געשטיצט על מאמר רז"ל, לא קאים איניש אדעתא דרבי' עד ארבעין שנין (א מענטש דערגייט ניט צום גרונט פון זיין רבי'נס דעת ביז פערציק יאר).

אזוי געפינען מיר אויך ביי דער חתונה פון יצחק מיט רבקה, – די ערשטע חתונה וואס איז באשריבן אין דער תורה – ויהי יצחק בן ארבעים שנה בקחתו את רבקה.

און דאס איז אויך וואס שטייט אין מדרש און ווערט געבראכט אין רש"י, אז איידער יצחק האט חתונה געהאט, האט אים אברהם אנגעשריבן א שטר דייתיקי און איבערגעגעבן אלע זיינע נכסים.

קען מען זאגן אז דאס איז דער ענין פון קאי אדעתא דרבי', וואס יצחק האט איבערגענומען אלע ענינים פון אברהם'ן, זיין רבי'ן. און דורך דעם וואס קאי אדעתא דרבי', איז געווען די חתונה.

כא. לויט דעם אלעמען קען מען דערקלערן דעם טעם פארן מנהג פון נעמען סמיכות הוראה פאר דער חתונה –

ווייל אזוי ווי התהוות העולם בכלל איז דורך תורה, לויט דעם מאמר אסתכל באורייתא וברא עלמא, אזוי אויך דער עולם הפרטי פון יעדער אייגעם קומט דורך דעם אסתכל באורייתא כנ"ל – וואס דאס איז אויך דער טעם פון דעם וואס א חתן איז עולה לתורה פאר דער חתונה. –

דערפאר אז מען גייט בויען א בית בישראל, אין וועלט, דארף מען פריער בויען א בית אין תורה. וואס דאס איז הוראה. און דורך דעם וואס ער בויט דעם בית אין תורה, בויט ער אויף אויך דעם בית אין עולם, א בנין עדי עד, בדור ישרים יבורך.

(משיחת ב' דר"ח כסלו, תשי"ג)

כב. עס ווערט דערקלערט אין א מאמר חסידות פארוואס האבן יצחק'ס ברכות צו יעקב'ן געדארפט זיין במרמה דוקא, טאקע "בחכמת תורתו", אבער דער חלק וואס ווערט אנגערופן מרמה, ווייל די ענינים זיינען אנגעקומען במרמה, די ניצוצות פון קדושה וואס זיינען אראפגעפאלן למטה דורך דעם והנחש הי' ערום גו', דערפאר איז דער סדר אויף צונעמען ביי זיי צוריק, אויך אין דעם אופן פון מרמה. ווי עס שטייט: עם עקש תתפתל.

כג. דערמיט וועט מען אויך פארשטיין וואס רבקה האט געהייסן יעקב'ן ער זאל גיין נעמען די ברכות, און האט אים געטרייסט, אויב עס וועט זיין ח"ו א קללה וועט זי דאס נעמען אויף זיך, עלי קללתך בני. אין פלוג – וואס פאר א טרייסט איז דאס? א זון ובפרט א זון ווי יעקב – דארף אים ארן פאר דער מוטער, איז וואס פאר א בארואיקונגסענטפער איז דאס? און מיר זעען דאך אז עס האט גע'פועל'ט אויף יעקב'ן.

נאר דער ענין אין דעם איז: יעקב איז געגליכן צו אדם הראשון און ער האט מתקן געווען זיין חטא, ווי דערקלערט אין קבלה, וואס אדם הראשון'ען האט דאך דער נחש גענומען במרמה, דערפאר איז כדי דאס מתקן צו זיין און באווארענען, אז די ברכות זאלן ניט זיין ביי עשו'ן האט יעקב געדארפט צוריק נעמען אויך במרמה – בא אחיך במרמה ויקח ברכתך.

כד. דער ענין בקיצור איז אזוי:

דא נעמט מען אזא זאך און פון אזא ארט, וואס איז העכער פון שכל (אדער נידעריקער פון שכל, ווי עס איז געווען דער חטא עץ הדעת), און דערפאר דארף ביים מקבל אויך זיין א פאסיקע כלי לקבלה – ניט שכל און פארשטאנד, נאר א תנועה פון מסירת נפש, איינשטעלן זיך, און דאס איז וואס רבקה האט געזאגט עלי קללתך בני – זי גייט אויף דעם אויך, און אדרבה, די זאך מאנט און נעמט זיך נאר דוקא דורך מסירת נפש, און ניט דורך שכל'דיקן חשבון. און דער ענטפער האט גע'פועל'ט דאס זעלבע אויך ביי יעקב'ן.

און אזוי איז אויך ביי וועלן צוקומען צו תורה בכלל, ווי די רז"ל טייטשן אין מדרש ביי יצחק'ם ברכות צו יעקב: מטל השמים זו מקרא, ומשמני הארץ זו משנה, דגן זו תלמוד תירוש זה אגדה, דורך אן אופן פון מרמה דקדושה דחכמת התורה כנ"ל, קומט מען צו העכער, ווי דער רבי דערקלערט אין מאמר אז די כוונה איז צו מהפך זיין שטות דלעומת זה לשטות דקדושה. דורך מהפך זיין שטות דלעומת זה קומט מען צו העכער, ווי דורך עבודה וואס על פי טעם ודעת, ווארום מען קומט צו צו א דרגא פון קדושה, וואס איז העכער אפילו פון שכל פון קדושה.

(משיחת י"ג שבט, תשי"א)

כה. אויפן פסוק ויתן לך, זאגט דער מדרש אז יעקב נתברך בעשר ברכות כנגד עשרה מאמרות שבהם נברא העולם (יעקב איז געבענטשט געווארן מיט צען ברכות קעגן די צען מאמרות מיט וועלכע די וועלט איז באשאפן געווארן).

בשעת תורה זאגט "כנגד" איז דאך זיכער, אז די ענינים גלייכן זיך אויס ניט בלויז אין זייער מספר (צאל), נאר אויך אז די ענינים האבן א שייכות איינע צו די אנדערע, ומצד דער שייכות וואס איז פאראן צווישן די ענינים אליין, גלייכן זיי זיך אויס אויך אין זייער מספר.

נאר אזוי ווי אונזער אופן השגה צו פארשטיין אן ענין איז – מן המאוחר אל המוקדם (פריער פארשטייען מיר די שפעטערדיקע זאך, נאכדעם – די פריערדיקע), מן המסובב אל הסיבה ומן הקל אל הכבד, דערפאר איז בכדי צו צוקומען צו דער ידיעה, אז די ענינים אליין (די סיבה און דער מוקדם) האבן צווישן זיך א שייכות, איז דאס דורך דעם וואס מיר זען, אז זיי גלייכן זיך אויס במספרם (דער מסובב ומאוחר), וואס דאס איז מן הקל אל הכבד.

אויף צו פארשטיין די שייכות פון די ענינים, דארף מען דאך האבן א הכרה אין דעם מהות פון דעם ענין, אבער די גלייכקייט אין דעם מספר זעט יעדערער. אויף דעם דארף מען ניט האבן קיין התבוננות אין דעם מהות און דער איכות פון די ענינים, עס איז מער ניט וואס אז מען ציילט איבער, זעט מען אז ס'איז דער זעלבער מספר אין ביידע ענינים.

און דורך דעם וואס מיר זען אז זיי גלייכן זיך אין צאל, פארשטייען מיר אז דאס קומט פון דעם וואס די ענינים אליין זיינען שייך איינער צום צווייטן.

כו. א דוגמא אויף דעם: עס שטייט אז די רמ"ח מצוות עשה זיינען קעגן די רמ"ח אברים און די שס"ה לא תעשה קעגן די שס"ה גידים. איז דאך ניט דער פשט אז די גאנצע שייכות איז נאר אין דעם מספר, נאר די ענינים אליין האבן א שייכות זה לזה. די תרי"ג מצות זיינען די אברים פון נפש, וואס פון זיי ווערט נמשך חיות אין די אברים פון גוף.

און ווי עס ווערט דערקלערט אויפן פסוק תמים תהי' עם הוי' אלקיך, אז דורך די תמימות און שלימות אין תרי"ג מצות, ווערט תמימות אין די אברים פון נפש, וואס פון זיי ווערט נמשך תמימות אין די תרי"ג אברי הגוף, אז זיי האבן א חיות און חיזוק.

און ווייל יעדער אבר נעמט זיך פון א געוויסער מצוה, במילא מוזן זיי דאך זיין גלייך אויך אין זייער צאל.

כז. די זעלבע זאך איז אין דעם ענין פון עשרה עשרה הכף בשקל הקדש, וואס עס שטייט אויף דעם, אז די עשרה מאמרות זיינען כנגד עשרת הדברות. איז ניט דער פשט אז די גאנצע שייכות איז מער ניט וואס זיי זיינען גלייך אין צאל, נאר זיי זיינען שייך מצד זייער עצם ענין.

ווארום די גאנצע התהוות – וואס איז דורך די עשרה מאמרות – איז געווען דורך תורה און צוליב תורה, כמאמר בראשית בשביל התורה שנק' ראשית, און ביז ס'איז געקומען דער יום הששי, ששי בסיון דער טאג פון מתן תורה – איז שמים וארץ מתמוטטים, און ווען ס'איז געקומען דער טאג פון מתן תורה, איז ארץ וגו' ושקטה, אז ס'איז געווארן א קיום אין דער בריאה.

און דערפאר זיינען זיי גלייך אין זייער צאל, ווייל זיי זיינען שייך אייער צום צווייטן מצד זייער ענין, ווארום די מציאות פון די עשרה מאמרות קומט צוליב די עשרת הדברות, און די כוונה פון זייער מציאות איז, אז מען זאל באלייכטן די נבראים וואס זיינען באשאפן געווארן פון די עשרה מאמרות, דורך דעם וואס מען וועט ממשיך זיין אין זיי די ענינים פון די עשרת הדברות.

כח. דורך דעם וואט א איד פארבינדט די עשרה מאמרות מיט די עשרת הדברות, ד. ה. אז ער באלייכט די וועלט מיטן אור התורה, דורך דעם ווערט נמשך צו דעם אידן פיל השפעה אין גשמיות און אין רוחניות, ווי עס שטייט אם בחקותי תלכו גו' ונתתי גשמיכם בעתם וגו', אלע ברכות וואס ער רעכנט אויס אין דער פרשה.

וויבאלד אז די השפעות באקומט ער מצד דעם וואס ער האט ממשיך געווען די עשרת הדברות אין די עשרה מאמרות, במילא איז אויך די השפעה וואס ער באקומט – אין מספר פון צען.

און דאס איז וואס יעקב איז געבענטשט געווארן מיט צען ברכות, קעגן די צען מאמרות.

כט. מיט דעם וועט מען אויך פארשטיין וואס עס שטייט אין זהר, אז מען האט געפרעגט ביי ר' אלעזר'ן, פארוואס זיינען יעקב'ס ברכות ניט מקוים געווארן און עשו'ס ברכות זיינען יא מקוים געווארן? האט ר' אלעזר געענטפערט: יעקב נטל לעילא, עשו נטל לתתא (יעקב האט גענומען למעלה און עשו האט גענומען למטה).

וועט מען דאס פארשטיין מיט דעם וואס עס שטייט צדקתו עומדת לעד. צדקה, חסד און מצוות בכלל וואס מען איז איצטער מקיים (וואס דאס איז דער ענין פון עבודת הבירורים) – איז עומדת לעד. דורך קיום המצות ווערט נמשך אור אין אצילות אבער דער אור איז כמונח בקופסא (ווי באהאלטן אין א קעסטל), אזוי ווי ווערטפולע שטיינער און פערל וואס מען באהאלט זיי אין א קאסטן, און דער גילוי פון דעם וועט זיין לעתיד – עומדת לעד.

וויבאלד אז די ברכות קומען מצד דעם קיום פון די מצוות, דערפאר איז אזוי ווי אין דעם גילוי אור וואס טוט זיך אויף דורך די מצות, איז דאס דערווייל בהעלם, – כמונח בקופסא, אזוי איז אויך אין די ברכות, אז איצטער איז דאס בהעלם.

אבער לעתיד לבוא, פירט אויס דער זהר, וועט יעקב נעמען אויך לתתא. יתאביד עשו מכולא און יעקב וועט נעמען לעילא ותתא עלמא דין ועלמא דאתי. ומתאים ג"כ להנ"ל: אזוי ווי דער גילוי אור וואס ווערט אויפגעטאן דורך די מצוות, וועט לעתיד לבוא נתגלה ווערן אפילו אין גשמיות, וואס דאס איז דער אויפטו פון לע"ל אז גשמיות וועט ניט מעלים זיין, ואדרבה, אזוי איז אויך אין דעם ענין פון די ברכות, שיתאביד עשו מעלמא תתאה, און ברכות יעקב וועלן מקוים ווערן אויך בעולם הזה אין גשמיות.

ל. עס שטייט אין כתבי האריז"ל און דער מגן אברהם ברענגט עס להלכה, אז ערב שבת דארף מען טועם זיין (פארזוכן) פון די מאכלים פון שבת, אזוי ווי עס שטייט טועמי' חיים זכו.

אזוי ווי איצטער איז דאך שוין – אין דעם חשבון פון שיתא אלפי שני הוה עלמא – ערב שבת נאך חצות, דארפן דאך שוין זיין די ענינים פון לעתיד לבוא בדרך טעימה על כל פנים, און בשעת מען איז טועם האט מען דאך אויך עפעס.

אזוי ווי דער ענין פון גילוי פנימיות התורה וואס איז נתגלה געווארן אין די לעצטע דורות דוקא, אמאל איז דאס געווען נאר ליחידי סגולה, און בדורות האחרונים איז מצוה לגלות זאת החכמה, ובפרט דורך דעם בעל־שם־טוב דורך חסידות הכללית, און באזונדערס דורכן אלטן רבי'ן אין חסידות חב"ד, איז דאך געווארן דער ענין פון יפוצו מעינותיך חוצה, אין אן אופן פון הפצה (פארשפרייטונג).

הגם אז דער גילוי פנימית התורה איז שייך לעתיד לבוא, אזוי ווי עס שטייט ישקני מנשיקות פיהו ופי' רש"י טעמי תורה שיתגלו לעתיד, פונדעסטוועגן האט זיך שוין איצט אנגעהויבן דער גילוי פנימיות התורה, בדרך טעימה, אין דעם זמן פון ערב שבת ובפרט נאך חצות.

און וואס איז נוגע צו אונז: וויבאלד ס'איז שוין נאך חצות, און שוין נאך פלג המנחה, דארף שוין זיין דער טועמי' חיים זכו, אז עס דארף זיך שוין אנהויבן דער גילוי פון ברכות יעקב לעילא ותתא סיי אין רוחניות סיי אין גשמיות, אז עס זאל זיין ברכה והצלחה בגשמיות וברוחניות בטוב הנראה והנגלה.

(משיחת ש"פ תולדות, תשח"י)

הערות שוליים