לקוטי שיחות חלק א/חיי שרה

לקוטי שיחות
חלק א
בראשית • נח • לך לך • וירא • חיי שרה • תולדות • ויצא • וישלח (י"ט כסלו) • וישב • מקץ • ויגש • ויחי • שמות • וארא • בא (ויו"ד שבט) • בשלח • ט"ו בשבט • יתרו • משפטים • תרומה • תצוה • פורים קטן • תשא • ויקהל • אדר • פקודי • ויקרא • זכור • פורים • צו • שמיני • תזריע • מצורע (שבת הגדול) • שבת הגדול • פסח • אחרי • קדושים • אמור • בהר • בחוקותי (ל"ג בעומר) • ל"ג בעומר

פרשת חיי שרה

א. אין דער היינטיקער סדרה שטייט: "ותמת שרה בקרית ארבע היא חברון בארץ כנען". טייטשט דער זהר אַז שרה איז אַ רמז (אָנדייט) אויף דעם גוף און אברהם – אויף דער נשמה.

און דאָס איז – זאָגט דער זהר – "ותמת שרה", אַז ווען דער גוף שטאָרבט "בקרית ארבע", וואָס ער באַשטייט פון די פיר יסודות, "היא חברון", וואָס כל זמן ער האָט געלעבט, זיינען די פיר יסודות געווען מחובר, איז ווען ער שטאַרבט, דעמאָלט איז "ויבא אברהם" – די נשמה – "לספוד לשרה ולבכותה": די נשמה וויינט, ווייל אויך נאָכן טויט, און לאחר ההסתלקות, איז די נשמה פאַרבונדן מיטן גוף.

לויט דעם, אַז שרה איז אַ רמז אויף דעם גוף און אברהם אויף דער נשמה, איז אין פלוג ניט פאַרשטאַנדיק וואָס עס שטייט "כל אשר תאמר אליך שרה שמע בקולה".

ב. עס איז באַוואוסט דער וואָרט פון בעל שם טובה אויף דעם פסוק כי תראה חמור שונאך גו'ה.

"כי תראה חמור" – אַז דו וועסט זיך איינקוקן אין דיין חומר (קערפערלעכקייט) וועסטו זען אַז "שונאך" – ער איז דיין שונא, ווייל אין אנהויב עבודה און ביים אנהויב פון לעבן זיינען גוף און נשמה שונאים איינער דעם צווייטן: "רובץ תחת משאו" – משא מיינט דער עול (לאַסט) פון תורה און מצוות. ניט קוקנדיק אַז דאָס איז "משאו", זיין משא, וואָס דערפאַר האָט מען געגעבן מצוות צו נשמות אין גופים דוקא, ווייל די כוונה איז צוליב אויסלייטערן דעם גוף – פונדעסטוועגן איז דאָס פאַר אים אַ משא, וואָס ער וויל דאָס ניט, ממילא איז ער "רובץ תחת משאו".

ג. אויסער דעם וואָס די מצוות זיינען געגעבן געוואָרן דוקא צו נשמות אין גופים – זיינען די מצוות גופא אויך אָנגעטאָן דוקא אין גשר מיות'דיקע זאכן. און ניט נאָר די מצוות מעשיות, נאָר אויך די מצוות וועלכע זיינען חובת הלבבות – אַזוי ווי אהבה און יראה, – און חובת המוח – אַזוי ווי די מצוה פון האמנת היחוד (גלויבן אין דער איינציקייט פון דעם באַשעפער) – אויך די מצוות איז זייער ענין, אַז זיי זאלן דערפילט ווערן דוקא אין דעם קערפערלעכן פלייש פון הארץ און מוח.

למשל: די מצוה פון אהבת ד'. אַזוי ווי אין גשמיות איז דאָך "שמועה טובה תדשן עצם" (אַ גוטע בשורה מאַכט פעט דעם ביין), ווי די גמרא דערציילט אָז פון דער גוטער בשורה וואָס מען האט אים אָנגעזאָגט איז געוואָרן ביי אים אַ קערפערלעכע ענדערונג, אזוי אויך אין אהבת ד', אז דער "קרבת אלקים לי טוב", וואָס דער מענטש דערהערט, דאַרף אויך זיין קענטיק אין זיין גוף.

אַזוי אויך אין יראה: ניט נאר וואָס עס דארף זיין אַ כיווץ אין מוח אָדער אפילו אין האַרצן, נאָר עס דארף זיין קענטיק אין דעם קערפערלעכן פלייש פון מוח און האַרץ אַז ער שרעקט זיך.

אַלץ האָבן אונז געוויזן די נשיאים און אויך אין דער זאך איז פאַראַן אַ ביישפיל. עס איז באוואוסט די מעשה אַז דער אלטער רבי האָט אַמאָל אין דאוונען (ראש השנה אָדער יום כיפור) קומענדיק צו די ווערטער "ובכן תן פחדך" – זיך אָנגעהויבן קייקלען אויף דער ערד זאָגנדיק פּח, פּח, (מיט אַ פתח אונטערן פּא). און פאַר גרויס פחד האָט ער ניט געקאָנט פאַרענדיקן דעם וואָרט. ערשט אין אַ צייט אַרום האָט ער אויסגעפירט דעם גאנצן וואָרט "פחדך".

נאָך אַ מעשה פון דעם רבי'ן דעם צמח צדק: אין די ערשטע יארן פון זיין נשיאות איז ער אַמאָל געזעסן און פאַרבראַכט מיט חסידים מען האָט געבראַכט קאַוויט (דאָס וואָס הייסט היינט 90־ער), האָט ער גענומען איין גלאָז, און נאָך אַ גלאז און געהייסן אָנגיסן אַ דריטע גלאָז. נאָכדעם האט ער אַ פיר געטאָן מיט דער האַנט איבער דעם שטערן, און ס'איז אויף אים גאָרניט ניכר געווען די משקה.

האָט דער צמח צדק שפּעטער דערקלערט, אַז ער האָט זיך אַריינגעטראַכט אין גדולת ד', איז אויף אים אָנגעפאַלן אַ פּחד, און "יין קשה פחד מפיגו" (פחד ניכטערט אויס פון שטארקן וויין), און דער פחד נעמט אַראָפּ פון דעם קערפער די ווירקונג וואָס דער וויין האָט אויף אים. די יראה האָט ביי אים אַזויפיל געווירקט און עס איז אַזוי ווייט קענטיק געווען אויך אויף דעם קערפער, אַז עס האָט אַראָפּגענומען די ווירקונג פון דער משקה.

אַזוי איז אויך אין אהבה, אַזוי ווי הרה"צ ר' מנחם נחום טשערנאבעלער איז געווען פעט בגופו פון זאָגן אמן יהא שמי' רבא. אַז ער האָט זיך אַריינגעטראַכט אין דעם, "שמי' רבא" און גדולת הוי', אַז דער אויבערשטער איז "מברך לעלם ולעלמי עלמיא", אַז ער ווערט נמשך אין אַלע עולמות, וואָס אויך עולם העשי' הגשמי איז אין כלל – איז ער נתעורר געוואָרן מיט אַן אהבה און תענוג, ביז וואַנען אַז דאָס האָט גע'פועל'ט אַ פעטקייט אין זיין קערפער.

ד. "וחדלת מעזוב לו" – איז דער בעל שם טוב ווייטער מבאר אין זיין תורה אויף דעם אויבן דערמאָנסן פסוק: קענסטו דאָך מיינען אַז וויבאַלד דער גוף איז "רובץ תחת משאו" וועסטו זיך פארנעמען מיט אַזאַ עבודה וואָס געהערט צו דער נשמה, און דעם גוף וועסטו צעברעכן דורך תעניתים וסיגופים – זאָגט מען: "עזוב תעזוב עמו", ווייל מען דארף מברר זיין דעם גוף.

אפילו ווען ער זאָל מכוון זיין אַלע כוונות פון דער מצוה און די מצוה בפועל וועט ער ניט מקיים זיין; ער וועט מכוון זיין די כוונות פון תפילין, נאָר בפועל וועט ער קיין תפילין ניט לייגן, – איז ניט נאָר וואָס עס פעלט דער קיום פון דער מצוה, נאָר ער האָט נאָך עובר געווען אַן עבירה – ער האָט מבטל געווען די מצוה פון תפילין.

אויב אָבער ער וועט בפועל לייגן תפילין, און די כוונות האָט ער ניט מכוון געווען – צי ווייל ער ווייסט ניט די כותנות, אָדער ער ווייסט יא נאר ער האָט ניט מכוון געווען – איז שמייסן וועט מען אים, ווייל ער האם באַדאַרפט מכוון זיין, אָבער די מצה האָט ער מקיים געווען.

ביי איינעם פון דעם צמח צדק'ס אייניקלעך האָט געדארפט זיין אַ ברית און עס זיינען דאָרט געווען צוויי מוהלים. איינער איז געווען אַן עלטערער װאָס האָט געוואוסט כתבי האריז"ל – צי אַלע צי ניט אַלע אבער די ענינים וואָס האָבן אַ שייכות צו מילה האָט ער געוואוסט – און איינער איז געווען אַן אינגערער אַ מומחה, אָבער אַ סך פשוט'ער ווי דער עלטערער. האָט דער צמח צדק געזאָגט אַז מען זאָל נעמען דעם אינגערן, און געזאָגט דעם טעם, ווייל מען דאַרף פשוט אין גשמיות אפשניידן.

און דאָס איז דער פשט פון "כל אשר תאמר אליך שרה שמע בקולה" – וואס "שרה" מיינט מען – לפירוש הזהר – דעם גוף ווייל דער עיקר כוונה איז דער גוף. איצט איז דאָס בהעלם און לעתיד לבוא וועט דאָס זיין בגלוי, ביז וואַנען אַז די נשמה וועט נעמען חיות פון דעם גוף. ביי די אבות איז דאָך ידוע אַז "הטעימן הקב"ה בעולם הזה מעין עולם הבא" (דער אויבערשסער האָס זיי געגעבן צו פאַרזוכן מעין עולם הבא שוין אויף דער וועלם). דערפאַר האָט מען אברהם'ען געזאָגט: כל אשר תאמר אליך שרה שמע בקולה.

(משיחת ש"פ חיי שרה תשי"א)

ה. דער ערשטער שידוך און חתונה וואס איז באשריבן בפירוש אין דער תורה, איז אין הייבטיקער סדרה – די חתונה פון יצחק'ן. וועגן אדם און חוה שטייט אויך אין מדרש אז זייער חתונה איז מרומז אין דער תורה, אבער דאס איז מער ניט ווי א רמז און בלויז אין עטליכע ווערטער.

ווען אליעזר האט דערציילט ווי אברהם האט אים געשיקט קיין ארם נהרים, און ווי ער איז אהין געקומען, האט ער געזאגט: ואבוא היום, אז היינט איז ער געקומען. טייטשט רש"י "היום יצאתי והיום באתי, מכאן שקפצה לו הדרך" – היינט בין איך ארויסגעפארן און היינט בין איך אנגעקומען, מיינט דאס, אז ער האט געהאט קפיצת הדרך.

צוליב וואס האט געדארפט זיין די קפיצת הדרך, און צוליב וואס האט דאס אליעזר דערציילט? זיינען אויף דעם פאראן צוויי הסברות; די צווייטע איז א חסידישע, וועט מען דערביי זען די הפשטה און נשמה'דיקייט פון א חסידישער הסברה.

ו. א) בשעת אברהם האט געשיקט אליעזר'ן קיין ארם נהרים, האט ער אנגעשריבן א שטר מתנה אויף זיין גאנצן פארמעגן צו יצחק'ן. וואס טוט מען אבער מיט דעם זמן (דאטום) פון דעם שטר? שרייבן א פריערדיקן זמן, ד.ה. דעם טאג ווען אליעזר איז ארויסגעפארן – פארוואס זאל ער עפעס אוועקגעבן זיין פארמעגן במשך די זיבעצן טעג וואס די נסיעה דארף נעמען? און בפרט לויט דעם פסק פון דער משנה אז חייב אדם להיות חם על נכסיו (א מענטש דארף שוינען זיינע פארמעגנס). מילא פון שפעטער אן – ד.ה. פון זינט אליעזר'ס אנגקומען אין ארם נהרים – מוז ער אוועקגעבן דעם פארמעגן צוליב דעם שידוך, אבער ניט מיט זיבעצן טעג פריער. שרייבן מיט א זמן פון זיבעצן טעג שפעטער, איז עס דאך א שטר מאוחר. אמת טאקע, א שטר מאוחר איז כשר, אבער פארט ניט אזוי גלאטיק. האט אברהם געשריבן דעם זמן – דאטום – ווען ער האט אים אנגעשריבן דעם שטר, און דערפאר איז געווען קפיצת הדרך – היום יצאתי והיום באתי – כדי דער פארמעגן זאל ניט ארויס פון זיין רשות פאר דער צייט.

בשעת אליעזר איז געקומען קיין ארם נהרים, האט ער מורא געהאט אז בתואל און לבן וועלן אים פרעגן, ווי קומט דאס וואס דער זמן פון דעם שטר איז פון היינט, עס איז דאך א שטר מאוחר וועלכער איז ביי אברהם'ען "מחזי כשיקרא"? האט אליעזר באלד פארכאפט און געזאגט: פרעגט ניט קיין קשיות – היום יצאתי והיום באתי.

ב) עס שטייט אז רבקה, ביי בתואל'ן אין שטוב, איז געווען "כשושנה בין החוחים" (ווי א רויז צווישן דערנער). דוקא דארט וואקסט די שושנה, און די דערנער געהערן צו איר אויפהאלט און וואוקס. און מען דארף האבן א טענה און א כוח אויף ארויסנעמען די שושנה פון דארט, ווארום די דערנער לאזן ניט. אין דעם זכות פון דער שושנה באוואסערט מען דעם גאנצן פלאץ, ממילא לעבן זיי אויך דערפון. בשעת רבקה איז געווארן אלט דריי יאר מיט א טאג – וואס דעמאלט איז זי ראויה לביאה, חתונה צו האבן מיט יצחק'ן – האט זיך דאס גלייך דערהערט ביי אברהם'ען. די דאזיקע ענדערונג איז אויך דער כוח און די טענה אויף צו פארבינדן זיך מיט קדושה און ארויסצוגיין פון צווישן די דערנער. האט אברהם גלייך געזאגט צו אליעזר'ן: "אל ארצי ואל מולדתי תלך ולקחת אשה לבני ליצחק". ווען עס וואלט ניט געווען קיין קפיצת הדרך, וואלט רבקה געווען ביי לבן און בתואל איבעריקע צייט. דערפאר האט מען ניט געקאנט אנהויבן דעם ארויסגיין פון צווישן די דערנער – דורך שיקן אליעזר'ן – איידער רבקה איז אלט געווארן דריי יאר מיט א טאג, און דעריבער איז דערנאך געווען קפיצת הדרך, כדי זי זאל דארט ניט בלייבן קיין איבעריקע צייט.

בשעת אליעזר איז געקומען קיין ארם נהרים האט ער פארשטאנען, אז לבן און בתואל וועלן טענה'ן אז רבקה זאל איבערבלייבן אויף א צייט ביי זיי (אזוי ווי זיי האבן טאקע גע'טענה'ט "תשב הנערה אתנו ימים או עשור"). האט ער זיי גלייך געזאגט: "היום" – איר זאלט וויסן אז דאס איז אן ענין וואס האנדלט זיך אין מינוטן, יעדער מינוט איז א שאד, און א ראי': היום יצאתי והיום באתי.

ז. די אפענע אנווייזונג פונעם תורה־סיפור פאר אונז און ווייטערע דורות איז: מעשה אבות סימן לבנים. אזוי ווי ביי רבקה'ן איז געווען קפיצת הדרך כדי זי זאל ניט פארבלייבן אן איבעריקע מינוט אין בתואל'ס הויז, אזוי איז דאס אויך א סימן לבנים: מען דארף ניט אראפפאלן ביי זיך פון דעם חושך פון גלות, וואדום דער אויבערשטער וועט צואיילן די גאולה, אז מען זאל ניט דארפן בלייבן קיין איבעריקע מינוט אין גלות.

אזוי ווי מצרים איז דער שורש פון אלע גלות'ן, איז פונקט ווי אין גלות מצרים איז געווען "בעצם היום יצאו וגו'", און ווי ער זאגט אין מכילתא אז דער אויבערשטער האט זיי ניט אויפגעהאלטן אפילו קיין אויגן־בליק, אזוי איז אויך – כימי צאתך מארץ מצרים אראנו נפלאות – אין איצטיקן גלות. מען דארף נאר משלים זיין די פכים קטנים און דערנאך וועט זיין במהרה בימינו די גאולה שלמה דורך משיח צדקנו.

(משיחת ש"פ חיי שרה תשי"ג)

ח. אויף דער פרשה ואברהם זקן זאָגן די רז"ל: יפה שיחתן של עבדי בתי אבות מתורתן של בנים (עס זיינען בעסער די רייך פון די קנעכט פון די אבות ווי די תורה פון די קינדער), וואָרום כמה גופי תורה לערנט מען אָפּ פון איין איבעריקן אות א. א. וו., ד. ה. אַז "תורתן של בנים" איז געזאָגט געוואָרן קורץ, דורך אַ רמז, וואָס דאָס איז דער אונטערשייד פון תורה שבכתב און תורה שבעל פה, וואָס תורה שבעל פה איז באריכות און מיט איינצלהייטן און תורה שבכתב איז קורץ און מיט רמזים.

אָבער שיחתן של עבדי אבות שטייט באריכות און אויספירלעך. נאָך מער: איין ענין שטייט צוויי־דריי מאָל, אַזוי ווי די מעשה פון אליעזר'ן, שטייט פריער וואָס אברהם האָט אים געזאָגט און וואָס מיט אים האָט פּאַסירט און דערנאָך שטייט דאָס אַלץ נאך אַמאָל, ווי אליעזר דערציילט וואָס אברהם האָט אים געזאָגט און וואָס עס האָט מיט אים פּאַסירט.

ט. כאָטש דער טעם אויף דעם איז ווייל "יפה שיחתן של עבדי אבות", אָבער ביי וועלכן ענין ווערט דאָס דערציילט אין תורה? אין אַן ענין פון אַ שידוך און אַ חתונה. פון דעם איז פאַרשטאַנדיק, אַז אויסער דער מעלה פון שיחתן של עבדי אבות איז די מעלה אויך דער ענין פון אַ חתונה.

די דערקלערונג דערפון איז: אַז אַ איד גייט בויען א אידישע הויז, איז דאָס אַ בנין עדי עד (אויף אייביק), ווייל ער בויט עס על פי תורה, וואָס איז אַ תורת חיים וועלכע איז געגעבן געוואָרן פון דעם וועלכער לעבט אייביק, און ממילא ווערט ער אויך "ואתם הדבקים בד' אלקיכם חיים כלכם היום", און די הויז וואָס ער בויט ווערט אויך אַ בנין נצחי וואָס נאָר דאַן הייסט דאָס חיים באמת.

דערפאַר שטייט אַז דאָס וואָס אליעזר האָט געגעבן רבקה'ן אַ "נזם זהב בקע משקלו" און "שני צמידים עשרה זהב משקלם" איז דאָס געווען פאַר קידושין, און עס איז געווען אַנטקעגן דעם מחצית השקל בקע לגלגלת – וואָס דאָס איז די מצוה פון צדקה וועלכע ווערט אָנגערופן "כללות המצוות", און אַנטקעגן די צוויי לוחות מיט די עשרת הדברות, – וואָס דאָס איז די "כללות התורה" וועלכע אידן האָבן אויף זיך גענומען מיט אַ קבלת עול – זאָגנדיק "נעשה" פאַר "נשמע" – וואָרום דער יסוד פון בויען אַ אידישע שטוב אין תורה ומצוה מיט קבלת עול.

י. דער טעם וואָס ער האָט געגעבן צוויי צמידים – אַנטקעגן די צוויי לוחות, אויף וועלכע די עשרת הדברות זיינען געווען דוקא "חרות" (אויסגעקריצט), ניט אָנגעשריבן, איז:

תורה שבכתב בכלל איז געשריבענע אותיות – טינט אויף פּאַרמעט, ד. ה. אַז דער טינט, די אותיות איז אַ באַזונדער זאַך און דער פּאַרמעט איז אַ באַזונדער זאַך, און פון די צוויי זאַכן צוזאַמען איז צונויפגעשטעלט תורה שבכתב.

אויך אין תורה שבעל פה איז פאַראַן צוויי זאכן: די רייד פון תורה, און דער מענטש וואָס לערנט די תורה – וועלכער איז דאָך אַ באַזונדערע זאַך.

דאַקעגן די עשרת הדברות וועלכע זיינען געווען אויף די לוחות, זיינען די אותיות געווען איינגעקריצטע. ד. ה. די לוחות זיינען ניט קיין באַזונדערע זאַך פון די עשרת הדברות, נאָר פון זיי אַליין זיינען געמאַכט די אותיות.

דער ענין פון "אותיות החקיקה" (איינגעקריצטע אותיות) אין עבודת השם איז, ווי די גמרא זאָגט, אז נאָכדעם ווי ער איז זוכה, ווערט עס "ובתורתו" – זיין תורה – ער מיט דער תורה ווערן איין זאך.

און דערפאַר האָט אליעזר געגעבן צמידים אַנטקעגן די לוחות דוקא, אויף צו ווייזן אַז די אידישע שטוב וועלכע דאַרף זיין אויף די יסודות פון תורה און מצוות – איז ניט גענוג דער איד זאָל מקיים זיין די תורה מיט קבלת עול, אָבער ער מיט דער תורה זיינען צוויי באַזונדערע זאַכן, כאָטש זיי שטימען – נאר ער מיט דער תורה זאָלן ווערן איין זאך – צו מאַכן פון זיך אַליין תורה, ער ווערט איינס מיט אנכי ד' אלקיך און אַזוי מיט אַלע דברות.

יא. און דאָס איז וואָס יפה שיחתן של עבדי אבות מתורתן של בנים, וואָס מיר זען דאָס דורך דעם ענין פון אַ חתונה. עבדי אבות איז דער ענין פון קבלת עול, און חתונה איז אויך אַ בנין אויף די יסודות פון תורה און מצוה מיט קבלת עול אין אַן אופן פון אותיות החקיקה – דאָס איז אַ יסוד אויף "תורתן של בנים".

בשעת עס איז פאַראַן דער ענין פון קבלת עול אין דעם לייגן די יסודות – באריכות און אויספירלעך, איבערגע'חזר'ט איינמאָל און נאָכאַמאָל, דאַן קאָן זיין "תורתן של בנים" – די פרטי ההלכות – קורץ און מיט אַ רמז.

עס שטייט: קוב"ה אסתכל באורייתא וברא עלמא, דער אויבערשטער האָט אַריינגעקוקט אין תורה און באַשאפן די וועלט, און אַזוי שטייט אויך: בר נש אסתכל באורייתא ומקיים עלמא אַז אַ מענטש קוקט אַריין אין תורה שטייט דורך דעם די וועלט. דער יסוד פון וועלט איז תורה. ממילא איז אויך ביי יעדן איינעם אין זיין אייגענער וועלט: בשעת ער קוקט אריין אין תורה – די יסודות פון תורה און מצוה מיט קבלת עול אין אַן אופן פון אַ בנין נצחי – דעמאָלט ווערט באַשאַפן און שטייט די וועלט, אַז די שטוב וואָס ער בויט איז אַן אייביקע, ולא תשכח מפי זרעו ומפי זרע זרעו עד עולם בדור ישרים יבורך.

(משיחת ב' דר"ח כסלו תשי"ג)

יב. אין דער היינטיקער סדרה שטייט, אז אברהם אבינו האט געזאגט צו אליעזר'ן שים נא ידך תחת ירכי. די גמרא לערנט אפ דערפון, אז א שבועה דארף זיין דוקא בנקיטת חפץ. זאגט רב פפא, אז דאס מיינט א ספר תורה, ד.ה. אז באשווערן מוז מען דוקא מיט א ספר תורה, און אז א דיין וועלכער באשווערט אן א ספר תורה איז א טועה בדבר משנה און דארף חוזר זיין.

אבער די גמרא פירט דארט אויס ניט ווי רב פפא, און דער דין בלייבט אז כאטש לכתחלה דארף מען טאקע האבן א ספר תורה, אבער בדיעבד איז גוט תפילין אויך. און א תלמיד חכם, משום כבודו, מעג אפילו לכתחלה שווערן מיט תפילין און ניט דוקא מיט א ספר תורה. דער גאנצער דין ארום וועלכן די גמרא רעדט, איז וועגן א שבועה פון א מודה במקצת הטענה. זיינען דא ניט פארשטאנדיק צוויי זאכן:

א) די קשיא וואס תוספות פרעגט דארט: וויבאלד אז דעם גאנצן ענין לערנט מען אפ פון אברהם אבינו, וואס ביי אים איז דאך ניט געווען דער ענין פון מודה במקצת, – איז פארוואס לערנט מען דאס דא אפ אויף מודה במקצת דוקא? מען האט דאך דאס געדארפט ארויסלערנען אויך אויף שבועת הביטוי און שבועת הפקדון? – און תוספות בלייבט ביי א קשיא.

ב) ביי אברהם'ען איז דאך ניט געווען ניט קיין ספר תורה און ניט קיין תפילין, נאר אן אנדער מצוה – פון וואנען זשע נעמט מען צו זאגן אז מען דארף האבן א ספר תורה אדער תפילין דוקא?

יג. דער ענין פון א שבועה ווערט דערקלערט אין דעם אלטן רבי'נס א מאמר, און אויספירלעכער אין דעם צמח צדק'ס א מאמר, אז שבועה איז מלשון שובע (זאטקייט), ד.ה. אז דאס גיט מען א כוח מלמעלה. דערפאר איז דער דין אז נשבעין לקיים את המצוות (מען מעג שווערן אויף מקיים זיין מצוות), כאטש ער איז דאך סיי ווי סיי באשווארן דערויף, פון בארג סיני, ווייל דורך דער שבועה גיט מען אים א העכערן כוח. און דאס איז אויך דער ענין פון משביעין אותו תהי צדיק ואל תהי רשע (מען באשווערט דעם מענטשן איידער ער ווערט געבוירן, דו זאלסט זיין א צדיק און זאלסט ניט זיין קיין רשע).

בכדי אז דער כוח וואס מען גיט מלמעלה זאל זיך פארבינדן מיט'ן מענטשן דא־אונטן, אז ער זאל באקומען דעם דאזיקן כוח און זאל אים קענען אויסנוצן, דארף מען האבן א ממוצע וועלכער פארבינדט דעם מענטשן מיט דעם כוח פון למעלה. דער דאזיקער פארבונד איז א מצוה, ווארום מצוות זיינען דעם אויבערשטנס שלוחים, אזוי ווי עס שטייט; כבדו את המצוות שהן שלוחי (גיט אפ כבוד די מצוות ווייל זיי זיינען מייגע שלוחים), און "שלוחו של אדם כמותו", דערפאר קען א מצוה אראפטראגן און פארבינדן דעם כוח פון אויבן מיט דעם מענטשן.

און דאס איז דער טעם פארוואס א שבועה דארף זיין דוקא בנקיטת חפץ, ווארום דורך דעם וואס ער האלט א חפץ פון א מצוה אין זיין האנט, פארבינדט אים דער דאזיקער חפץ מיט דעם כוח פון אויבן.

יד. דאס איז די דערקלערונג אויף נקיטת חפץ בכלל. פארוואס אבער נעמט מען דוקא א ספר תורה אדער תפילין?

עס שטייט: לא ברא הקב"ה דבר אחד לבטלה (דער אויבערשטער האט ניט באשאפן קיין שום זאך אומזיסט), דערפאר איז, אומעטום וואו א איד איז, דארף ער פון יעדער זאך מאכן קדושה, און ממילא דארף ער אויסנוצן די שבועה – דעם כוח וואס מען גיט אים פון אויבן – אין דער גאנצער וועלט. דער דאזיקער פארבונד פון דעם כוח פון אויבן – דורך דעם מענטשן – מיט דער גאנצער וועלט, איז דורך תורה, ווארום תורה איז דער ממוצע – פארבינדונגס־קראפט – צווישן דעם אויבערשטן מיט וועלט, לויט דעם אויבן־דערמאנטן מאמר אז "אסתכל באורייתא וברא עלמא".

לויט דעם וועט מען אויך פארשטיין דעם ענין פארוואס מען נעמט תפילין צו א שבועה, ווייל תפילין איז דער ענין פון תורה, אזוי ווי עס ווערט דערקלערט אין דעם מאמר חסידות ד"ה "איתא במדרש תהלים": ר' אליעזר אומר: אמרו ישראל לפני הקב"ה, רבש"ע רוצין אנו ליגע בתורה יומם ולילה אבל אין לנו פנאי, א"ל הקב"ה, קיימו מצות תפילין ומעלה אני עליכם כאלו אתם יגיעים בתורה יומם ולילה. (אידן האבן געזאגט פאר דעם אוי־בערשטן: מיר ווילן הארעווען אין תורה טאג און נאכט, נאר מיר האבן קיין צייט ניט. האט זיי דער אויבערשטער געענטפערט: זייט מקיים די מצוה פון תפילין און איך וועל אייך פאררעכענען גלייך ווי איר וואלט געהארעוועט אין תורה טאג און נאכט). פארשטייט מען דאך פון דעם מאמר רז"ל, אז תפילין איז דער זעלבער ענין פון ספר תורה.

דער ביאור הענין איז: ווארום דער ענין פון תורה איז ממשיך זיין מוחין אין מדות, און דאס זעלבע ווערט אויך אויפגעטאן דורך תפילין. דורך לייגן תפילין למטה, פועל'ט מען די הנחת תפילין למעלה, ווי עס שטייט הקב"ה מניח תפילין (אז דער אויבערשטער כביכול לייגט תפילין), הקב"ה – ז"א, מדות, און תפילין איז דער ענין פון מוחין – הקב"ה מניח תפילין מיינט: המשכה פון מוחין אין מדות.

און דערפאר קען מען אויך דורך האלטן תפילין בשעת דער שבועה, – וואס זייער ענין אין עבודת השם איז משעבד זיין דעם מוח און הארץ – אויפטאן דעם פארבונד פון דעם כוח שלמעלה מיט וועלט, אזוי ווי דורך תורה.

אבער דאס איז בלויז אן ענין פון דיעבד, אזוי ווי עס איז אויך דער לשון פון דעם דערמאנטן מדרש, אז אידן וואלטן וועלן הארעווען אין תורה טאג און נאכט, נאר וויבאלד אז "אין לנו פנאי" (מיר האבן קיין צייט ניט) איז בדיעבד גענוג אויך דער ענין פון תפילין, דער שעבוד פון קאפ און הארץ לכל הפחות פון אנהויבס טאג – וואס דורך דעם בלייבט דאס אויך אויף א גאנצן טאג ווי עס דארף צו זיין.

טו. דער טעם פארוואס ביי א תלמיד חכם איז אפילו לכתחלה גענוג אויב ער האלט תפילין אין האנט בשעת דער שבועה:

עס שטייט אין זהר אז א תלמיד חכם ווערט אנגערופן שבת. אן אנדייטונג אויף דעם איז פאראן אויך אין גמרא: די גמרא דערציילט אז עס איז געקומען א תלמיד חכם צו גאסט, האט מען אים געגעבן א גרויסע סעודה. האט דער תלמיד חכם געפרעגט פון וואנען האט מען גענומען די סעודה – מען האט זיך דאך אויף אים ניט געריכט? האט מען אים געענטפערט אז דאס האט מען צוגעגרייט אויף שבת, און אז ער איז געקומען, האט מען אים אוועקגעגעבן די שבת'דיקע סעודה.

די שייכות פון שבת מיט תלמיד חכם איז, ווייל שבת איז מען אפגעשיידט פון וואכעדיקע באשעפטיקונגען, ד.ה. פון די ענינים פון דער חומריות'דיקער וועלט, און אזוי איז אויך א תלמיד חכם: ער איז אפגעשיידט פון דער חומריות'דיקער וועלט. דערפאר דארף א תלמיד חכם אויך לכתחלה ניט האלטן א ספר תורה בשעת א שבועה, ווארום דער ענין פון א ספר תורה, ווי אויבן דערמאנט, איז צו פארבינדן דעם כוח פון אויבן מיט דער וועלט. וויבאלד ער איז אבער אפגעשיידט פון דער וועלט, דארף ער דערצו ניט אנקומען.

צו תפילין דארף אבער אויך א תלמיד חכם אנקומען, ווייל תפילין איז דאך משעבד זיין קאפ און הארץ, און דאס טוט אויף דעם פארבונד פון דעם כוח פון אויבן מיט דעם מענטש, אנדערש ווי א ספר תורה וואס איר ענין איז דער פארבונד פון דעם דאזיקן כוח מיט וועלט.

טז. דאס וואס ביי אברהם אבינו איז ביי דער שבועה ניט געווען קיין ספר תורה און תפילין נאר די מצות מילה דוקא – וועט מען עס פארשטיין דורך דער הקדמה פון דער באוואוסטער קשיא: וויבאלד אז אברהם אבינו האט דאך מקיים געווען די גאנצע תורה, פארוואס האט ער געווארט מיט מצות מילה ביז דער אויבערשטער וועט אים הייסן?

דער תירוץ אויף דעם איז, לויט דעם וואס ס'איז באוואוסט וועגן דעם אויפטו פון מתן תורה אויף די מצוות וועלכע די אבות האבן מקיים געווען נאך פריער. פאר מתן תורה איז געווען די גזירה אז בני רומי לא ירדו לסוריא ובני סוריא לא יעלו לרומי, ד.ה. אז עס זאל ניט זיין קיין פארבונד פון רוחניות מיט גשמיות, און ביי מתן תורה איז די דאזיקע גזירה בטל געווארן. עס איז געווארן א מעגלעכקייט אויף אזא פארבונד. מתן תורה האט אויפגעטאן אז אויב א איד איז מקיים א מצוה מיט א גשמיות'דיקע זאך, ווערט דער דבר הגשמי – הייליק.

די מצוות וואס די אבות האבן מקיים געווען, כאטש זיי האבן עס געטאן אין גשמיות'דיקע זאכן, האט דאס אבער צום גשמי אליין קיין שייכות ניט געהאט. דער גשמי איז געבליבן אין זיינע חומריות אזוי ווי פריער. נאך מתן תורה ווערט – דורך דער מצוה – דער גשמי אליין קדוש, און דערפאר בלייבט איבער אויף אים א קדושה אויך נאכן מקיים זיין די מצוה.

דער טעם דערויף איז ווייל דער קיום המצוות ביי די אבות איז געווען מיט זייער אייגענעם כוח, האט עס ניט געקענט דורכדרינגען דעם גשמי – אזוי ווי דאס איז נאך מתן תורה.

עס איז דאך "מעשה אבות סימן לבנים" – און עס איז אויך א נתינת כוח צו די בנים – האט מען די אבות געגעבן א מצוה ענלעך צו די מצוות וואס נאך מתן תורה, און דאס איז די מצוה פון מילה, וואס מען מאכט דעם גשמי קדוש, און די קדושה איז ניט נאר בשעת דעם קיום המצוה, נאר זי פארבלייבט אויך אויף שפעטער, אזוי ווי די מצוות פון נאך מתן תורה (א ראי' אויף דעם איז, וואס בשעת דער שבועה האט ער אים געזאגט שים נא ידך תחת ירכי, ווייל די קדושה איז געבליבן אויך אויף שפעטער, אפילו נאך דעם ווי ער האט שוין מקיים געווען די מצוה).

מצות מילה איז דעריבער געווען אנדערש פון די אנדערע מצוות וועלכע די אבות האבן מקיים געווען – ווייל דאס איז געווען דורך א ציווי פון דעם אויבערשטן. און דערפאר האט אברהם אבינו געווארט מיט דער דאזיקער מצוה ביז דער אויבערשטער וועט אים הייסן, ווייל די מצוה איז אינגאנצן אנדערש פון די אנדערע מצוות וואס אברהם האט מקיים געווען, און אויף דעם האט מען געדארפט האבן א כוח מלמעלה.

לויט דעם וועט מען פארשטיין פארוואס אברהם'ס שבועה איז געווען דורך מצוות מילה, כאטש איצט דארף מען דערויף האבן א ספר תורה: דער ענין פון מצוות מילה דעמאלט איז געווען צו פארבינדן און ממשיך זיין קדושה אין וועלט ביז דעם גשמי – דאס זעלבע וואס מתן תורה האט אויפגעטאן און וואס תורה טוט אויף איצט, ווייל דעמאלט איז מצות מילה געווען דער כללות ענין פון תורה.

יז. לויט דעם וועט מען אוין פארשטיין פארוואס מען לערנט עס אפ נאר אויף דער שבועה פון מודה במקצת און ניט אויף די איבעריקע שבועות, ווייל די שבועה פון מודה במקצת איז נוגע צו כללות עבודת ה', און בשעת מען באקומט א כוח פון אויבן אין דעם ענין פוי מודה במקצה, ווערן שוין במילא פארריכט די ענינים פרטייב.

די דערקלערונג פון דעם ענין פון מודה במקצת אין רוחניות'דיקער עבודה איז: "נשמה שנתת בי" – אז די נשמה וואס דער אויבערשטער האט אין מיר אריינגעגעבן איז דאם בכדי דער מענטש זאל דורך זיין עבודה קומען צו אן עלי'. און אזוי שטייט אויך אין מדרש וועגן יעדן פרט פון דער עבודה: "מי הקדימני ואשלם" – אז דער אוי־בערשטער גיט כוח א אידן אויף יעדער מצוה בפרט. און די כחות וואס דער אויבערשטער גיט זיינען אויף בארג – ער מאנט אז מען זאל דאס אפצאלן, ד.ה. אויסנוצן זיי אין עבודה.

ווי דער רבי דער שווער (כ"ק מו"ח אדמו"ר) האט איבערגעזאגט, אין נאמען פון די פריערדיקע רביים, דעם טייטש פון דעם לשון "הקפות": אזוי ווי תשרי איז א חודש כללי – "חודש השביעי" פון לשון מושבע – אנגעזעטיקט – מכל טוב, מען זעטיקט אן דעמאלט א אידן אויך מיט כחות אויף א גאנץ יאר, וואס מ'גיט אים "בהקפה" – אויף בארג, און מען מאגט עס זאל זיין עבודה, (אזוי ווי עס שטייט ביי אברהם'ען) "וילך למסעיו", אז ביי זיין צוריק־וועג האט ער אפגעצאלט זיינע הלוואות.

כאטש אז די כחות גיט מען פון אויבן, פונדעסטוועגן, מצד דעם יצר הרע וואס כאפט זיך אריין אין א אידן, איז רעכט אז ער זאל אנהויבן אביסל לייקענען און טענה'ן אז "כחי ועצם ידי עשה לי את החיל הזה" – אז זיין אייגענער כוח און שטארקייט האט אים געבראכט דאס וואס ער פארמאגט.

"כופר הכל" (איינער וואס לייקנט אין גאנצן), זאגט די גמרא אז דאס קען ניט זיין, ווייל די חזקה איז, אז א מענטש וועט ניט זיין אזא עז פנים פאר זיין בעל חוב.

לייקענען חס ושלום אין אויבערשטן קען ניט א איד, ווארום ער האט דאך א נשמה וואס אפילו בשעת ער זינדיקט איז זי באמנה אתו ית' – די נשמה זעט שטענדיק ג־טלעכקייט, זי איז "בפני בעל חובו" און "חזקה אין אדם מעיז פניו בפני בעל חובו", אפילו א קל שבקלים האט ניט די העזה צו לייקענען אינגאנצן דעם חוב, מיינענדיק אז עס איז "כחי ועוצם ידי".

נאר וואס? – ער איז א "מודה במקצת", אין געוויסע פרטים האלט ער אז עס איז כחו ועוצם ידו, (זיין כוח און זיין שטארקייט), אין געוויסע ענינים מיינט ער אז ער איז אליין א בעל־הבית און קען טאן וואס ער וויל. ער דאווענט און לערנט טאקע, אבער נאכן דאוונען און נאכן לערנען – טראכט ער – האט ער שוין דעם אויבערשטן אפגעגעבן זיין חוב, און איצט איז עס שוין כחו ועוצם ידו – אין די איבעריקע לייקנט ער.

ער מאכט ביי זיך א חשבון אז איסורים איז ער דאך ניט עובר, ווי דער לשון אין מאמר איז, ולא עבר עבירה מימיו, און בפרט אז ער לערנט תורה און איז מקיים מצוות, האט ער דאך אפגעגעבן דעם אויבערשטן אלץ וואס אים קומט, און די איבעריקע איז זיין אייגענער כוח – זאגט מען אים אז אלץ וואס ער פארמאגט, און זיין גאנצע מציאות, איז ניט זיין כוח און שטארקייט, נאר ער מוז מודה זיין אז דאס גאנצע געהערט צום אויבערשטן, און ממילא מוז ער אים אלץ אפצאלן.

און אויף דעם איז די שבועה פון לשון שובע (זאטקייט) וואס מען גיט אים א כוח פון אויבן, הקב"ה עוזרו, דער אויבערשטער העלפט אז מען זאל האבן די איבערצייגונג אז קיין אייגענע איז אינגאנצן ניטא, און ממילא מוז מען פון אלע ענינים פון דער וועלט מאכן אלקות, ווארום די גאנצע וועלט געהערט צום אויבערשטן. און ווען מען נעמט דעם כוח און מען איז דאס ממשיך אין וועלט, נאכדעם ווי מען מאכט א ברכה (וואס ברכה איז מלשון המבריך – המשכה למטה) דעמאלט ווערט "והארץ נתן לבני אדם": ער באקומט א מקצת, א טייל וואט ווערט זיינע.

יח. אזוי ווי אין א שבועה גשמית דארף מען האלטן א ספר תורה אדער על כל פנים תפילין כדי מען זאל באקומען דעם כוח פון אויבן, אזוי איז אויך אין עבודה רוחנית.

לכתחלה דארף זיין דער ענין פון ספר תורה, הארעווען טאג און נאכט אין תורה, וואס תורה גיט דעם כוח אויף צו פארבינדן וועלט מיט ג־טלעכקייט ווי אויבן דערקלערט, אז דער אויפטו פון מתן תורה איז געווען צו פארבינדן גשמיות מיט ג־טלעכקייט. דאס איז דאך אויך דער ענין פון תורה כפשוטו: תורה מלשון הוראה – אן אנווייזונג, תורה ווייזט אן ווי אזוי אויסצונוצן יעדן ענין פון וועלט לויט דעם רצון פון דעם אויבערשטן. נאר אויב מען קען ניט אויספירן אז מען זאל א גאנצן טאג הארעווען אין תורה, זאל על בל פנים אין אנהויב טאג זיין דער שיעבוד פון מוח און הארץ, דורך מצות תפילין, און דאס זאל זיין דער אנהויב און די אנווייזונג פאר דעם גאנצן טאג, אז אלע זיינע גע־שעפטן דורך דעם טאג זיינען געבויט אויף דעם שיעבוד – אונטערטעני־קייט – פון מוח און הארץ וואס אין אנהויב טאג.

און דער ענין פון האלטן א ספר תורה און תפילין אין אויבנדערמאנטן זין פועל'ט אויף אים ער זאל זיין א "מודה בכולו", אז אלץ געהערט צום אויבערשטן, וועט ער שוין במילא פארשפארן די שבועת הביטוי און אנדערע שבועות.

לויט דעם וועט אויך זיין פארשטאנדיק, וואס די שבועה לערנט מען אפ פון דער שבועה פון אברהם אבינו בנוגע דער חתונה פון יצחק'ן מיט רבקה'ן, וואס דאס איז דער ענין פון יחוד מ"ה וב"ן, א יחוד כללי, ווי עם איז באוואוסט בספרי הקבלה. במילא לערנט מען דערפון אויך אפ וועגן מודה במקצת, וואט דאס איז אויך א כללות'דיקער ענין אין עבודה.

יט. די אנווייזונג לפועל פון דעם גאנצן ענין איז, אז בשעת מען גייט ארויס אין וועלט, דארף מען וויסן א כללות'דיקן ענין, אז דער יסוד פון עבודה איז – מען זאל מיטנעמען א ספר תורה מיט זיך, הארעווען אין תורה אויף וויפל עס איז נאר דא – לויט דעם שולחן ערוך – צייט, און אין די איבעריקע צייט זאל על כל פנים זיין די הנהגה מיט שיעבוד המוח והלב, וועט דאס אים אויך געבן דעם כוח אויף מאכן אלע זיינע גשמיות'דיקע ענינים – כלים צו אלקות.

* * *

כ. אין היינטיקער סדרה הויבט זיך אן צו ריידן וועגן דעם אנהויב פון דער גאולה. אין דער פריערדיקער סדרה רעדט זיך וועגן גלות: "והכנעני אז בארץ", און לויט ווי די רז"ל זאגן שהי' הולך וכובש כו' (ער פלעגט גיין און אייננעמען), אבער אין היינטיקער סדרה רעדט זיך שוין וועגן דער גאולה, אז אברהם אבינו האט אפגעקויפט א פעלד אין ארץ ישראל ביי עפרון'ען און דאס איז געווען פאר די אויגן פון די בני חת, וואס אלע האבן מודה געווען אז דאס געהערט צו אברהם'ען – אן אנהויב פון דער כללות'דיקער גאולה פון אלע אידן.

כאטש ער האט אפגעצאלט דערפאר ארבע מאות שקל כסף, שטייט אבער וועגן דעם, אז ניט נאר איז עפרון'ען דורך דעם ניט צוגעקומען קיין מעלה, נאר אדרבא, נאך א חסרון: דערמיט האט מען ביי אים צוגענומען פון זיין נאמען דעם אות "ו".

ווי עס שטייט אין דעם ספר פענח רזא – א ספר פון א ראשון – אז דורך די פיר הונדערט שקל כסף וואס אברהם אבינו האט אפגעצאלט, האט יעדער איד באקומען א חלק אין ארץ ישראל, ווי ער מאכט דארט דעם חשבון – לויט דעם חשבון פון זרע חומר שעורים בחמישים שקל כסף – אז פאר פיר הונדערט שקל האבן ששים ריבוא אידן באקומען אין ארץ ישראל יעדער איינער אן אמה על אמה.

די גאולה האט זיך נאך אנגעהויבן דעמאלט, מען דארף בלויז אראפנעמען די העלמות והסתרים, און אראפברענגען די גאולה למטה בגילוי דורך משיח צדקנו במהרה בימינו ממש.

(משיחת ש"פ חיי שרה, תשט"ז)

הערות שוליים