לקוטי שיחות חלק א/בא (ויו"ד שבט)

לקוטי שיחות
חלק א
בראשית • נח • לך לך • וירא • חיי שרה • תולדות • ויצא • וישלח (י"ט כסלו) • וישב • מקץ • ויגש • ויחי • שמות • וארא • בא (ויו"ד שבט) • בשלח • ט"ו בשבט • יתרו • משפטים • תרומה • תצוה • פורים קטן • תשא • ויקהל • אדר • פקודי • ויקרא • זכור • פורים • צו • שמיני • תזריע • מצורע (שבת הגדול) • שבת הגדול • פסח • אחרי • קדושים • אמור • בהר • בחוקותי (ל"ג בעומר) • ל"ג בעומר

פרשת וארא

ויום ההילולא של כ"ק אדמו"ר מהריי"צ נבג"מ זי"ע

א. אין היינטיקער סדרה דערציילט די תורה, אז דער אויבערשטער האט געהייסן מען זאל נעמען א שעפס דעם צענטן טאג אין ניסן, האלטן אים עטלעכע טעג אין שטוב, און דעם פערצענטן טאג שעכטן אים און מקריב זיין פאר א קרבן פסח.

צוליב וואס האט מען געדארפט נעמען דעם שה דעם צענטען טאג? – זאגן די רז"ל: בכדי אז ווען די מצריים וועלן זען בא אידן דעם שעפס, און וועלן פרעגן, נאך וואס האלט איר אים אין הויז, זאלן די אידן ניט נתפעל ווערן און ענטפערן: מיר האלטן דעם שעפס אין הויז אויף צו שעכטן אים און מקריב זיין פאר א קרבן.

די מצריים האבן געדינט צו א שעפס, דאס איז געווען זייער ע"ז, (דערפאר האט דאך משה רבינו געזאגט צו פרעה'ן, הן נזבח גו' ולא יסקלונו גו'), פונדעסטוועגן האט דער אויבערשטער זיי געהייסן, האלטן דעם שעפס פיר טעג אין שטוב, און אויף די פראגעס פון די מצריים, זאלן זיי ענטפערן, מיר וועלן דאס שעכטן און מקריב זיין צו דעם אויבערשטן.

דער תוקף – די שטארקייט – און מס"נ וואס די אידן האבן געהאט אויף ניט נתפעל ווערן פון די מצריים, האט געבראכט די גאולה. ווי די רז"ל זאגן, אז בשעת יצי"מ זיינען געווען די אידן נאקעט פון מצות, און ווי עס שטייט ואת ערום וערי', און הללו עובדי ע"ז והללו עובדי ע"ז, האט זיי דער אויבערשטער געגעבן די מצוה פון קרבן פסח, און אין זכות פון דער מצוה מיט דעם מסירת נפש וואס זיי האבן געהאט דערביי, זיינען זיי אויסגעלייזט געווארן פון מצרים.

ב. עס שטייט, כימי צאתך מארץ מצרים אראנו נפלאות. ד. ה. אז גאולת מצרים איז א משל אויף דער גאולה פון לעתיד. וויבאלד אז ס'איז א משל פון תורה, איז פארשטאנדיק, אז די ענינים וואס האבן געבראכט יציאת מצרים, וועלן אויך ברענגען די גאולה העתידה. כידוע, אז אין א משל פון תורה זיינען אלע פרטי המשל צוגעפאסט צו דעם נמשל.

אזוי ווי יציאת מצרים איז געקומען דורך תוקף – שטארקייט – און מס"נ, אזוי אויך די גאולה העתידה וועט קומען דורך דעם וואס מען וועט גיין מיט תוקף און מסירת נפש.

ג. אויב אלע מצות דארף מען טאן מיט א תוקף, מכ"ש אז די מצוה פון אהבת ישראל – יסוד כל התורה, דארף מען אוודאי טאן מיט א תוקף, און פון קיינעם ניט נתפעל ווערן.

מען דארף ריידן מיט א אידן וועגן תורה ומצוות, און אויב עס פועל'ט ניט, דארף מען ריידן נאך אמאל. אויב אפילו יענער "בריקעט" זיך, דארף מען אויך ניט נתפעל ווערן, אדרבה, פון דעם וואס ער בריקעט זיך, איז א ראי', אז אים רירט עס אן. במילא דארף מען ריידן מיט אים נאך אמאל און נאך אמאל, ביז עס וועט זיך ביי אים צונעמען.

מען דארף גיין מיט א תוקף. מען דארף טאקע ריידן בדברי נחת כדי עס זאל נתקבל ווערן, (וכפתגם כ"ק מו"ח אדמו"ר: מען דארף יענעם ניט אראפרייסן דעם נאז) אבער – מיט א תוקף. און אז מען וועט ריידן בנחת ובתוקף, וועט מען מצליח זיין.

און דאס וואס דערווייל האט ער ניט מצליח געווען, דארף ער וויסן אז די שולד איז ניט אין יענעם נאר אין אים. יענער איז גוט, נאר בא אים זיינען דאס ניט קיין דברים היוצאים מן הלב, – דערפאר איז ניטא די צווייטע האלבע – נכנסים אל הלב. ער דארף זאגן א קאפיטל תהלים עס זאל זיין יוצאים מן הלב, ובמילא וועט זיין – נכנסים אל הלב.

ד. און אזוי ווי בשעת יציאת מצרים, איז דורך דעם תוקף פון די אידן וואס זיי זיינען ניט נתפעל געווארן פון די מצריים, זיינען זיי ארויס פון מצרים און אויך מיטגענומען מיט זיך די כסף וזהב פון די מצריים, און די מצריים זיינען אלע דערטרונקען געווארן, ווי עס שטייט לא נשאר בהם עד אחד, און אויך דער איינער – פרעה – וואס איז יא געבליבן, איז ער דערנאך געקומען אין נינוה און אויך דארטן האט ער געהאט צרות;

אזוי אויך איצטער, ווען מען וועט גיין מיט א תוקף און מסירת נפש, ניט נתפעל ווערן פון קיינעם, וועלן אלע מנגדים בטל ווערן, און עס וועט זיין די גאולה העתידה במהרה בימינו.

(משיחת אחרון של פסח, תשי"ב)

ה. אין פ' החודש, איז אויך דא די מצוה פון אכילת מצה – שבעת ימים מצות תאכלו.

די מצוה פון אכילת מצה איז געבליבן אויך בזמן הזה מדאורייתא.

בכלל זיינען פאראן דריי הויפט־ענינים אין פסח: פסח, מצה, ומרור. ובזמן הזה, איז פסח מער ניט ווי – ונשלמה פרים שפתינו. מצות אכילת מרור – איז נאר מדרבנן, אבער מצות אכילת מצה איז אויך בזמן הזה מדאורייתא.

ו. דער חילוק פון חמץ מיט מצה, איז אין צוויי ענינים:

א) ביי חמץ הויבט זיך אויף דער טייג, ביי מצה בלייבט דער טייג ווי ער איז. און אין רוחניות מיינט דאס: חמץ – ישות והתנשאות. מצה – ביטול.

דערפאר איז דער עיקר ענין פון מצה, לחם עוני דוקא, ווייל דער ענין פון מצה איז ביטול, און דאס דריקט זיך אויס אין לחם עוני דוקא. הגם אז עסן מעג מען אויך מצה עשירה, אבער יוצא זיין מצות אכילת מצה קען מען נאר מיט לחם עוני.

אויך די מצה וואס אידן האבן געגעסן אין מצרים, איז געווען לחם עוני.

ב) מצה און חמץ זיינען צוזאמענגעשטעלט פון די זעלבע אותיות, נאר מצה איז מיט א ה"א, און חמץ – מיט א חי"ת.

דער אות ה"א איז ענלעך צום אות חי"ת. ביידע זיינען פון דריי קוין (פאסיקלעך) און זיינען אפן פון אונטן. דער חילוק איז נאר, אז א חי"ת איז פארמאכט פון אלע דריי זייטן אינגאנצן, און א ה"א האט אן עפענונג פון אויבן.

די עפענונג פון אונטן (אין ביידע אותיות) מיינט: לפתח חטאת רובץ. די פארמאכונג פון די אלע זייטן – אין אות חי"ת – מיינט: עס איז ניטא קיין ארט אויף ארויסגיין פון דעם לפתח חטאת רובץ. די עפענונג פון אויבן, – אין אות ה"א – מיינט: ער איז טאקע אין א מצב פון לפתח חטאת רובץ, ער האט אבער א פתח למעלה – ארויסגיין פון זיין מצב און תשובה טאן.

און כאטש עס איז א קליינער פתח, דאך זאגן אבער די רז"ל: פתחו לי כחודו של מחט – און דורך דעם – ואני אפתח לכם כפתחו של אולם. ווארום דורך איין הרהור תשובה קען ווערן אין איין רגע – פון א רשע גמור א צדיק גמור.

ז. די צוויי חילוקים זיינען אפהענגיק איינער פון צווייטן, בשעת מען איז בטל, איז אפילו אויב מען האט ח"ו געזינדיקט, טראכט מען וועגן תשובה, אבער ווען מען איז בישות והתנשאות, טראכט מען ניט וועגן תשובה.

ווען ער איז בטל, זוכט ער ניט צו מאכן זיך גערעכט, במילא מאכט ער א ריכטיקן חשבון, און אז ער זעט אז זיין פירונג טויג ניט, טוט ער תשובה. דאקעגן מצד גרויסהאלטן זיך, געפינט ער חשבונות אויף גערעכט מאכן אלע זיינע הנהגות.

ח. נאך מער: ניט נאר וואס נאך דעם ווי ער האט געטאן ניט קיין גוטע זאך, געפינט ער א תירוץ אויף דעם ווייל ער וויל בלייבן גערעכט בא זיך, נאר אויך באלד לכתחילה בשעת עס קומט צו מקיים זיין א מצוה וואס ער דארף זיך א בויג טאן, איז מצד זיין גרויסהאלטונג, געפינט ער אויס חשבונות און טעמים ער זאל דאס ניט דארפן מקיים זיין.

צדקה איז דאך כללות המצות, וועט מען פארשטיין דעם ענין אין מצות הצדקה און פון דעם אין אלע מצות.

בשעת ער זעט אן ארעמאן, טענה'ט ער די טענה וואס טורנוסרופוס האט געפרעגט בא ר' עקיבא'ן, אם אלקיכם אוהב עניים הוא, מדוע אינו מפרנסם? (אויב אייער ג־ט האט ליב ארעמעלייט, פארוואס שפייזט ער זיי ניט?) ד. ה. אז מצד זיין גרויסהאלטן זיך, מאכט ער בא זיך א חשבון, אז דאס וואס ער פארמאגט – איז דאס ווייל אים קומט, און אדרבה עס קומט אים מער, איז ווי איז שייך אוועקגעבן דערפון. ישות עצמו דערלאזט דאך ניט יענעמס מציאות, – לייגט זיך אפ בא אים גאר געשמאק אז דער צווייטער איז ניט גלייך צו אים, איז במילא ביי אים זעלבסטפארשטענדלעך, אז דאס וואס דער צווייטער איז אן ארעמאן, איז דאס ווייל דעם צווייטן קומט ניט. ובמילא – טראכט ער ביי זיך – וויבאלד אז דער אויבערשטער וויל, ווי די גערעכטיקייט איז, אז יענער זאל זיין א עני, זאל ער אים געבן?

דאקעגן ווען ער איז בטל:

א) מאכט ער בא זיך א חשבון און משפט זיך אליין, צי איז ער טאקע בעסער פארן צווייטן, און דער חשבון ברענגט אים צו געבן צדקה, וכמ"ש משפט וצדקה ביעקב אתה עשית, אז דער משפט וואס ער מאכט איבער זיך ברענגט אים צו צדקה.

ב) פארשטייט ער, אז אויב אפילו דאס וואס דער צווייטער האט ניט, איז מצד אן עונש, רחמנא לצלן – איז דאס וואס ער האט יא, ניט קוקנדיק אויף זיין אייגענעם ניט גוטן מצב ומעמד – צווינגט דאס אים צו זאגן אז מען איז ביים אויבערשטן ווי קינדער און בעת דער מלך שטראפט זיינעם אן אייגענעם קינד, און א פריינד פון מלך טוט אים א טובה, איז דער מלך אליין זייער צופרידן פון דעם – ווי עס איז רבי עקיבא'ס תשובה.

און אזוי ווי עס איז אין מצות הצדקה, אזוי איז אין אלע מצות.

ט. א חוץ דעם וואס מצד האלטן זיך גרויס, זוכט ער אויף יעדער זאך א חשבון אז ער פירט זיך אויף ווי עס דארף צו זיין, איז נאך מערער, אפילו דאן ווען ער קען בשום אופן ניט געפינען קיין תירוץ און מוז מודה זיין אז ער פירט זיך אויף ניט ווי מען דארף, געפינט ער אבער אויס פארשידענע סיבות וואס האבן אים געבראכט צו דעם, ובמילא בלייבט ער אלץ גערעכט ביי זיך.

ער טענה'ט פארשידענע טענות:

אויף איין זאך טענה'ט ער אז דאס איז מצד דעם יצה"ר, וואס יצרו בוער כאש – זיין יצר הרע ברענט ווי פייער. די גמרא אליין זאגט דאך, אז דער אויבערשטער האט חרטה אויף דעם וואס ער האט באשאפן דעם יצה"ר, קען מען דאך בא אים ניט מאנען, פארוואס ער האט אים ניט מנצח געווען. אויף א צווייטער זאך טענה'ט ער, אז מקומו גרם לו לחטוא – זיין ארט ברענגט אים צו זינדיקן א. א. וו.

די אלע חשבונות וועלכע ווערן דערמאנט אין תניא, אז מען דארף מלמד זכות זיין אויף יענעם, מאכט ער זיי אויף זיך. און ער טראכט בא זיך, אז לויט די אומשטענדן אין וועלכע ער געפינט זיך, איז נאך גאנץ שיין אז ער איז אזוי. אן אנדערער אויף זיין ארט וואלט געווען ווער ווייס וואס.

נאך מערער: אויך ווען ער ווייס אז זיין אויפפירונג איז ניט קיין גוטע, און קיין סיבות אין וואס צו אנהענגען זיין אויפפירונג האט ער אויך ניט, פונדעסטוועגן – על כל פשעים תכסה אהבה. דער דיוק פון דעם ווארט פשעים איז: פשעים אלו המרדים (ווידערשפעניקונגען). ער האט ניט קיין פארענטפער, און ווייס אליין אז ער איז א מורד, פונדעסטוועגן – תכסה אהבה. מבטל זיין, אפילו מיט טענות שקר – קען ער ניט בשום אופן, פארדעקט ער דאס מיט אהבת עצמו – זיין ליבשאפט צו זיך אליין.

י. און דאס איז דער חילוק פון חמץ ביז מצה:

חמץ איז זעלבסט־דערהויבונג, חמץ איז מיט א חי"ת, וואס איז אפן פון אונטן – לפתח חטאת רובץ, א סתום מכל צד (פארמאכט פון אלע זייטן) – ער האט ניט קיין פתח צו תשובה טאן. ווייל מצד התנשאות: א) פארענטפערט ער זיין פירונג – אז עס איז גאר גוט. ב) ער געפינט סיבות און תירוצים אויף זיין הנהגה. ג) על כל פשעים תכסה אהבה. הצד השווה – ער טוט ניט קיין תשובה.

מצה איז ביטול, מצה איז מיט א ה"א, פתוח למעלה, – וואס איז אפן פון אויבן – ווייל מצד הביטול: א) פארענטפערט ער ניט זיין הנהגה. ב) ער האט ניט קיין תירוצים. ג) און ווען ער זעט־איין דעם ניט גוטן מצב אין וועלכן ער געפינט זיך, איז ער צעבראכן פון דעם.

צעבראכנקייט, איז ווי דער רבי מהר"ש האט געזאגט: א אידישער קרעכץ איז תשובה עילאה, ובמילא איז אין איין שעה, מיט איין קער (שעה מלשון הפנה), ווערט ער א צדיק גמור.

יא. דערמיט וועט מען פארשטיין, וואס אין ירושלמי לערנט ער אפ דעם לימוד פון ל"ט מלאכות, פון דעם ווארט אלה הדברים: ער דרש'נט דעם ה"א פון אלה אזוי ווי עס וואלט געווען א חי"ת – באטרעפט דער ווארט אלה, ניין און דרייסיק.

אין פלוג איז דאך קשה, אמת טאקע אז די אותיות פון זעלבן מוצא פארבייטן זיך, אבער ווי דרש'נט מען דעם ה"א פאר א חי"ת אין אן ענין פון מספר?

נאר דער ענין איז: די ל"ט מלאכות פון וועלט, איז מצד זייער בריאה און התהוות זיינען זיי אן ענין פון חי"ת, כנ"ל. נאר דורך דער עבודה פון אלה הדברים – מלאכות המשכן – ששת ימים תעשה (בדרך ממילא) מלאכה גו' מאכט מען פון זיי א ה"א. דערפאר איז אין פסוק וואו ער רעדט וועגן דער עבודה פון אלה הדברים – ל"ט מלאכות ווי זיי זיינען געווען אין משכן – זאגט ער אלה מיט א ה"א, ווייל דורך עבודה, מאכט מען פון זיי א ה"א.

(משיחת ש"פ ויק"פ, תשי"ב)

יב. בכלל זיינען אלע רביים, נשיאי ישראל, ביז כ"ק מו"ח אדמו"ר ועד בכלל, איין זאך, און יעדער איינער פון זיי האט געטאן אלע ענינים. וואס דאס איז דאך אויך פארשטאנדיק פון דעם לשון "ממלא מקום אבותיו", אז ער פילט אן דעם מקום אין אלע פרטים.

פונדעסטוועגן האט יעדער רבי געהאט זיין באזונדערן ענין אין וואס ער האט זיך געקאכט, וואס דורך דעם ענין האט ער דורכגעפירט אויך די איבעריקע ענינים.

ווי עס ווערט דערקלערט אין אגה"ק דער מאמר רז"ל, אבוך במאי זהיר טפי, אז כאטש ער האט מקיים געווען אלע מצות, פונדעסטוועגן האט ער געהאט א ספעציעלן ענין, וואס דער ענין איז דער שער פון זיין נשמה, און דורך דעם שער האבן עולה געווען אלע זיינע תורה ומצות.

און דאס שטימט מיט דעם וואס כ"ק מו"ח אדמו"ר דערקלערט אין די שיחות די חילוקים אין די רביים בענין הספירות, אז דער בעש"ט און דער מגיד זיינען – כתר, דער אלטער רבי חכמה, דער מיטעלער רבי בינה וכו'. און עס איז באוואוסט אין דעם ענין הספירות, אז יעדע ספירה איז כלול פון אלע ספירות, אבער דאס איז דאך ווי די אלע ספירות גייען דורך דורך דער ספירה דוקא. און אזוי אויך אין די רביים, אז דורך דעם ענין אין וועלכן יעדער רבי בדורו האט זיך געקאכט (לויט דער ספירה אין וועלכער ער איז), איז ער כולל אויך די איבעריקע ענינים.

יג. דער ענין אין וועלכן עס האט זיך געקאכט דער רבי בעל ההילולא איז: עס זאל זיין אלץ בפועל ממש ובהתפשטות ביותר.

דער רבי האט זיך קיין מאל ניט אפגעשראקן פאר דעם צווייטנס מצב, צי ער איז א ירא־שמים בתכלית, צי מיטל־מעסיק, אדער אפילו אזא וואס דער שטות פון נפש הבהמית פארדעקט אויפן אמת, אויף אזוי ווייט, אז ער ווייס גארניט אז ער דארף תשובה טאן. אין וועלכן מצב יענער איז נאר געווען, האט זיך דער רבי פארנומען מיט אים, זייער אפט געטאן אים א טובה אין גשמיות, וואס במילא איז דאס געווען א טובה אויך אין רוחניות.

ווייל בשעת יענער ווייס אז מען האט אים געטאן א טובה אין גשמיות איז דאס ע"ד ווי די גמרא זאגט, אין אדם מעיז פניו בפני בעל חובו, ובמילא האט דאס אויף אים גע'פועל'ט אויך אין רוחניות.

אויסער דעם וואס דער אלטער רבי שרייבט אין תניא: "והן לא, לא הפסיד שכר מצות אהבת רעים", לבד זאת פועל'ט מען אויך, אז יענער קערט זיך אום בתשובה, צו ווערן אזוי ווי מען דארף.

יד. די תנועה וואס איז געווען בא דעם רבי'ן, לערנט מען זי אפ פון דעם ערשטן מנהיג ורועה ישראל – משה רבינו.

עס שטייט: אלה הדברים אשר דבר משה – דברי תוכחה. ווען איז דאס געווען – אחרי הכותו את סיחון גו'. נאך דעם ווי מען טוט יענעם א טובה אין גשמיות, זאגט מען יענעם מוסר. און דער מוסר ווערט נתקבל און טוט אויף וואס ער דארף אויפטאן.

און דאס איז א הוראה צו אתפשטותא דמשה בכל דרא – משה שבכל דור: די ערשטע זאך משפיע זיין חסד, ברכה והצלחה און דאן מוסרן. און אין אזא סדר – אויך אפילו ווען דער מוסר איז אויף אן ענין פון עגל – היפך האמונה.

טו. מען האט אמאל געפרעגט בא דעם רבי'ן בעל ההילולא, א טעם אויף זיין הנהגה צו מקרב זיין אלע אידן, אפילו די וועלכע זיינען אין אין א פארקערטן סוג פון מעלין ולא מורידין.

האט דער רבי געענטפערט:

אין שו"ע זיינען פאראן פיר חלקים, או"ח, יו"ד, אבהע"ז און חו"מ וועלכער איז דער לעצטער חלק. די דינים וועגן די ענינים פון מעלין וכו' זיינען אין חו"מ, און אין חו"מ גופא – אין די לעצטע סימנים.

דער סדר ווי מען דארף לערנען איז, ע"פ הנ"ל, אלע סימנים פון או"ח, יו"ד, אבהע"ז, און רובו ככולו פון חו"מ ביז די עטלעכע סימנים צום סוף, און דעמאלט ערשט לערנט מען צי מעלין, צי ח"ו פארקערט.

טז. דער פנימיות הענין פון דעם:

בשעת מען טוט א אידן א טובה, איז קיין ספק ניט אז מען טוט א מצוה. אבער בשעת מען טוט א אידן ניט קיין גוטע זאך, און מען טענה'ט אז דאס איז עפ"י תורה, איז ערשטנס קען זיין אז מען האט א טעות אין דין. ווייטער קען זיין אז מען טוט דאס צוליב א פני', און דערצו קען זיין אז מען שמייסט יענעם, ניט ווייל דער שו"ע הייסט, נאך ווייל מען האט א געשמאק אין שמייסן*.

אזוי געפינען מיר, אז א שופט דארף זיין אן איש החסד דוקא, ער דארף קענען געפינען א זכות אויף יענעם. און אפילו בשעת ער פסק'נט אפ מלקות, און אמאל נאך, אן ערגערע זאך, אויך דאן קען ער אליין ניט מוציא זיין דעם פסק דין לפועל, כאטש עס איז עפ"י שו"ע, ווארום ער קען ניט פארטראגן יענעמס צער, און לפועל טוט עס א שליח ב"ד.

– סיידן א צדיק גמור אזוי ווי שמואל הנביא, וואס ער האט ניט קיין אייגענע מציאות און כל מציאותו איז געווען לקיים רצון העליון, האט ער אליין גע'הרג'עט אגג'ן.

יז. חסידים ווילן דאך גיין אין דעם רבי'נס דרכים, דארף מען וויסן, אז הגם מען דארף זיך טאקע אויסהיטן פון דעם וואס שטייט נידעריקער, ער זאל ניט אראפשלעפן ח"ו, אבער מען דארף אים ניט מרחק זיין, נאר אים אויפהויבן, און טאן א טובה אפילו בגשמיות, איז דורך דעם – קומט שפעטער אויך א טובה אין רוחניות.

און דעמאלט איז כמרז"ל ע"פ מאיר עיני שניהם הוי', אז מען העלפט מלמעלה אויך אים, ער זאל גיין בדרך הישר, און מען איז אים משפיע ביד רחבה אלץ וואס ער באדארף, צו אים און צו זיינע בני בית. מען איז אים משפיע פון דעם חסד שלמעלה וואס ס'איז בלי גבול, און מען גיט אים אויך א כלי, ווי דער טייטש פון חסידות, והוא יכלכלך – געבן אויך די כלי אין וואס עס זאל נמשך ווערן די השפעה.

(משיחת יו"ד שבט, תשי"ד)

יח. צווישן די תקנות פון רבי'ן בעל ההילולא איז פאראן די תקנה, מען זאל יעדן טאג לערנען די פרשה חומש מיט רש"י – פון דער סדרה פון וואך – וואס איז שייך צום באטרעפנדיקן טאג.

און דער רבי האט דערביי געזאגט דעם ווארט פון אלטן רבי'ן, אז מען באדארף לעבן מיט דער צייט, וואס דאס מיינט, אז פון דער פרשה וואס מען לערנט יעדן טאג, דארף מען ארויסנעמען הוראות וואס זיינען שייך צו דעם טאג.

יט. אין דער פרשה וואס איז שייך צום היינטיקן טאג פון יום ההילולא (פון שני ביז שלישי אין סדרה בשלח), רעדט זיך ארום וועגן דעם מעמד ומצב וואס איז געווען ביי אידן א וויילע פאר קריעת ים סוף.

קריעת ים סוף איז געווען איינע פון די גרעסטע ניסים, כלשון רז"ל, קשה כקריעת ים סוף. קריעת ים סוף איז א הכנה צו מתן תורה און אויך צו דער גאולה העתידה.

ווי אזוי איז מען געקומען צו קריעת ים סוף?

דערציילט זיך אין דער פרשה שלישי וואס מען לערנט מארגן, נאך דער הילולא: עס איז געווען א איד, נחשון בן עמינדב, וואס האט זיך מוסר נפש געווען און אריינגעשפרונגען אין ים, און דורך דעם האט ער פועל געווען די המשכה אין אלע אידן און אראפגעטראגן דעם נס פון קריעת ים סוף דא למטה.

כ. דאס וואס נחשון בן עמינדב איז אריינגעשפרונגען אין ים, איז דאס געווען אין יענער צייט און אין יענער לאגע, אן ענין וואס ס'איז ניט געווען אינגאנצן אויסגעהאלטן. עס איז דאך באוואוסט די שיטה, אז די אידן פאר מתן תורה האבן געהאט א דין פון בני נח, און ס'איז א פלוגתא אין ראשונים ואחרונים צי א בן־נח איז מחויב אויף מסירת נפש.

איז אויב מען נעמט אן, אז בני נח זיינען ניט מחויב במסירת נפש, טארן זיי זיך ניט מוסר נפש זיין, ווארום זיי זיינען דאך מצווה אויף שפיכות דמים אפילו של עצמו, אזוי ווי עס שטייט אך את דמכם לנפשותיכם אדרוש, במילא קומט דאך אויס אז נחשון האט זיך ניט געטארט מוסר נפש זיין.

אפילו לויט די שיטות וואס האלטן אז אידן פאר מתן תורה האבן זיך געפירט ניט ווי בני נח, איז דאס דוקא לחומרא אבער ניט לקולא. במילא האט מען זיך ניט געטארט מוסר נפש זיין.

נאר נחשון האט געוואוסט אז ווען דער אויבערשטער האט ארויסגענומען די אידן פון מצרים האט ער געזאגט, בהוציאך את העם ממצרים תעבדון את האלקים על ההר הזה, ד. ה. אז פון מצרים דארף מען גיין צום בארג סיני מקבל זיין די תורה. במילא איז אים ניט געווען נוגע וואס עס איז אין מיטן וועג. ער ווייסט אז מען דארף גיין צום בארג סיני. אויב עס איז דא אין מיטן א ים, האט עס צו אים קיין שייכות ניט, ער דארף שפרינגען אין ים און גיין ווייטער ביז ער וועט קומען צו מתן תורה.

כא. ווי עס ווערט דערציילט אין מדרש (פרקא דרבנו הקדוש) אויף דער פרשה פון היינט, וואס איז שייך צום יום ההילולא, אז עס זיינען דעמאלט ביי אידן געווען פיר כתות: איין כתה האט געהאלטן אז ניתנה ראש ונשובה מצרימה. א צווייטע כתה האט געהאלטן מען זאל מלחמה האלטן מיט די מצריים. א דריטע כתה האט גע'טענה'ט מען זאל לויפן אין מדבר. מער ניט ווי איין כתה האט געהאלטן, אז מען מעג אדער מען דארף גיין אין ים.

איז דאך באמת מצד דעם חשבון פון אחרי רבים להטות, האט דאך נחשון אפילו על פי שכל דקדושה געקאנט צווייפלען אויב מען מעג גיין אין ים.

נאר נחשון האט ניט געוואלט אריינגיין אין קיין שקלא וטריא. ער האט געוואוסט אז דער אויבערשטער האט געזאגט אז מען דארף גיין צום הר סיני מקבל זיין די תורה. האט נחשון גע'טענה'ט, אז צו דערגרייכן דעם ציל, איז ניט קיין וועג זיך אומצוקערן קיין מצרים, אויך ניט מלחמה האלטן מיט מצרים אדער גיין אין מדבר. צו דעם איז דא מער ניט ווי איין וועג, און דאס איז – גיין אין ים. במילא דארף מען שפרינגען אין ים, וואס דורכדעם ווערט מען מיט א טראט נענטער צום הר סיני.

כב. דער מעמד ומצב פון אידן ביי קריעת ים סוף איז א הוראה לדורות, אזוי אויך צו דער עבודה פון דעם רבי'ן בעל ההילולא, וואס ער אליין האט געארבעט אין עבודת הקודש מיט מסירת נפש און ער האט דאס אויך איבערגעגעבן צו די וואס גייען אין זיינע וועגן.

באלד ביים אנהויב פון זיין נשיאות האט ער אנגעהויבן זיין עבודה בקודש מיט מסירת נפש. עס איז דאן געווען אין רוסלאנד די צייט ווען די יעווסעקעס האבן געבושעוועט, און אנצונעמען דעמאלט אויף זיך א נשיאות מפיץ זיין תורה ומצוות און פנימיות התורה, איז דאס געווען אן ענין הפכי פון סדר המדינה, היפך הטבע, און מען האט אויף דעם געדארפט האבן מסירת נפש והגוף בפועל ממש.

און דעם מסירת נפש האט ער אויך געמאנט פון די וואס זיינען מיט אים מיטגעגאנגען און מיטגעארבעט.

הגם אין שלחן ערוך געפינט מען ניט קיין דין, אז מען זאל מאנען פון יענעם מסירת נפש; אויף אלע מצוות געפינט מען אז מען דארף מאנען ביי יענעם, וואס דאס גייט אריין אין דער מצוה פון הוכח תוכיח את עמיתך, אבער אויף זוכן מסירת נפש, געפינט מען דאס ניט –

ווען איז דאס גערעדט געווארן, בשעת מען פילט ניט אז מען האט א שליחות פון אויבן. אנדערש איז אבער בשעת עס איז על דרך: שכינה מדברת מתוך גרונו.

כג. דער רבי רעדט ארום אין א מאמר דעם חילוק פון מסירת נפש פון רבי עקיבא און דעם מסירת נפש פון אברהם אבינו. אז רבי עקיבא האט געשטרעבט צו דעם און געזוכט דעם ענין פון מסירת נפש, ווי ער האט געזאגט מתי תבא לידי ואקיימנה.

מה שאין בן ביי אברהם אבינו איז מסירת נפש ניט געווען אן עבודה פאר זיך. זיין ענין איז געווען, ויקרא שם בשם הוי' א־ל עולם, אל תקרי ויקרא אלא ויקריא, ער האט געמאכט יענעם שרייען, אז אלע זאלן שרייען ניט א־ל העולם, אז אלקות מיט עולם זיינען פרבונדן אבער פארט צוויי זאכן, נאר א־ל עולם, דאם איז איין זאכן – אין עוד מלבדו.

דאס איז געווען אברהם אבינו'ס עבודה. ניט ער האט געזוכט מסירת נפש, נאר אויב עס האט זיך געפאדערט צו זיין עבודה מסירת נפש איז ער געווען גרייט אויף דעם. אז מען האט אים אריינגעווארפן אין כבשן האש, – איז דאס ניט געווען קיין מניעה, אבי דורכצופירן זיין עבודה פון ויקרא שם בשם הוי' א־ל עולם.

און אויף דעם זעלבן אופן איז געווען די הנהגה ביי דעם בעל ההילולא. ער האט זיך ניט געיאגט נאך מסירת נפש, ניט דאס איז געווען זיין ענין. ער האט זיך געיאגט נאך דעם ויקרא שם בשם הוי' א־ל עולם, מפיץ זיין תורה ומצוות מיט פנימיות התורה מיט אירע מנהגים און הדרכות. דאס איז געווען זיין ענין און צוליב דעם האט ער זיך ניט אפגעשטעלט פאר קיין זאך און געטאן זיין ארבעט מיט מסירת נפש ועד בכלל.

במילא איז ער ניט אריינגעגאנגען אין חקירות און שקלא וטריא אויב מען דארף על פי דין אין אזא פאל זיך מוסר נפש זיין אדער גיט. ווארום ער טוט ניט אין דעם ענין פון מסירת נפש, ער טוט אין הפצת והחזקת היהדות און וועגן אנדערע זאכן קלערט ער ניט, קיין זאך שטעלט אים ניט אפ פון זיין ארבעט.

און דערפאר ווערט ער אויך ניט נתפעל פון די פארשידענע כתות וואס זיינען פאראן ביי אידן. אים איז ניט נוגע די אלע טענות. ער ווייס מער ניט ווי איין זאך, אז מען דארף גיין וואס נענטער צו הר סיני. אי, ס'איז אין מיטן דא א ים, שפרינגט ער אין ים. אי, וואס וועט זיין שפעטער, – דאס איז דעם אויבערשטנס געשעפט, אים איז דאס ניט נוגע, ער דארף זיך טאן זיינס, גיין אלץ נענטער צו הר סיני.

כד. און דאס איז די הוראה וואס דער בעל ההילולא האט אונז איבערגעגעבן, צו די אלע וואס דארפן צוגרייטן זיך צו דער גאולה העתידה:

אונזער ארבעט איז צו מקיים זיין דעם: אני נבראתי לשמש את קוני. אונזער ארבעט איז – אוהב את הבריות ומקרבן לתורה.

דאס איז אונזער ענין און מער איז אונז גארניט נוגע.

דאס וואס עס זיינען דא פארשידענע כתות מיט סברות שונות און אויך משונות, דער שרייט, ניתנה ראש ונשובה מצרימה, דער שרייט, מען דארף מלחמה האלטן, דער שרייט, מען דארף אנטלויפן אין מדבר, – וויבאלד אבער דאס איז ניט דער וועג צו ווערן נענטער צו קבלת התורה, איז דאס ניט אונזער וועג.

אונזער ענין איז גיין צו קבלת התורה. עס איז דאך נותן התורה לשון הוה. און דאס וועלן מיר טאן אן חשבונות. איז פאראן אין מיטן א ים – מהיכי תיתי, וועט מען גיין אין ים. איז פאראן אין מיטן א בארג, וועט מען דורכשפארן דעם בארג. מיר גייען צו קבלת התורה אויף פאראייניקן זיך מיטן אויבערשטן.

און אז מען גייט מקבל זיין די תורה אן חשבונות, איז דעמאלט, ה' ילחם לכם ואתם תחרישון.

כה. און אזוי ווי עס שטייט אויף נחשון'ען אז ער האט זוכה גערוען צו זיין דער ערשטער פון די נשיאים צו מקריב זיין און מחנך זיין דעם משכן, עס זאל זיין דער ושכנתי בתוכם, אזוי דארף אויך יעדער איד זיך באטראכטן אלס א נחשון.

און דעמאלט וועט זיין, ווי ער זאגט אין תיקוני זהר, אז בעת עס וועט זיך געפינען איין איד וואס איז ווי עס דארף צו זיין (דארט שטייט דער לשון צדיק, און ס'איז דאך ועמך כולם צדיקים), וועט ער ברענגען משיח'ן, און וועט מקבל זיין די פנימיות התורה וואס משיח וועט מגלה זיין.

און דורך דעם וועט מען צוקומען צו אז ישיר, מכאן רמז לתחיית המתים מן התורה, אז עס וועט זיין הקיצו ורננו שוכני עפר והוא בתוכם, אז דער רבי דער בעל ההילולא וועט אונז פירן אנטקעגן משיח'ן בחסד וברחמים.

(משיחת יו"ד שבט, תשט"ז)

כו. בשעת זיין ברית האט דער רבי געוויינט, ווי דער שטייגער איז ביי קינדער, האט זיין זיידע דער רבי מוהר"ש געזאגט: וואס וויינסטו? ווען דו וועסט אויסוואקסן וועסטו זיין... און זאגן חסידות בשפה ברורה. אזוי איז פארצייכנט אין דעם רבי'נס רשימות המאסר מיט א מקום חלק נאכן ווארט זיין. פון חסידים האב איך געהערט אז ער האט געזאגט וועסטו זיין א רבי. דערמיט איז פארשטענדלעך וואס עס איז דא א ליידיקער ארט אין די רשימות פון רבי'ן.

כז. ווען דער רבי איז געווען א קינד, אין יאר תרמ"ד, האט דאן זיין פאטער, דער רבי (מהורש"ב) נ"ע, געלעבט אין א דירה פון צוויי צימערן. איין צימער איז געווען דער חדר המטות – שלאף־צימער – און אין צווייטן צימער איז ער געזעסן צוזאמען מיט הרה"ג והרה"ח רי"מ בעזפאלאוו און געלערנט. דארט איז אויך געווען דעם רבי'נס בעטל. דער רבי איז געווען זייער א שיינער, זיין פנים האט געלויכטן. אמאל, אין מיטן לערנען, שפעט ביינאכט האט הרי"מ געזען דעם רבי'ן שלאפנדיק, האט ער אנגעהויבן ריידן מיט דעם רבי'ן נ"ע אז דער אויסזען און דער שיין פון פנים ווייזט אויף טהרת המחשבה וכו'. ביי דעם רבי'ן נ"ע איז נתעורר געווארן א שטארקער רצון אויף א קוש טאן דעם רבי'ן. איז ביי אים אדורך אין געדאנק, אז אין בית המקדש איז א חוץ קרבנות פלעגט מען אויך ברענגען כסף, זהב וכו' לבדק הבית. האט ער מחליט געווען איבערבייטן דעם קוש אויף חסידות. און האט דעמאלט אנגעשריבן דעם מאמר חסידות ד"ה מה רבו מעשיך. אין יאר תרנ"ב האט ער געגעבן צום רבי'ן דעם כתב במתנה, זאגנדיק: דאס איז א חסיד'ישער קוש, און מיט דער צייט וועל איך דיר דערציילן. תרנ"ו – האט ער אים דערציילט די גאנצע מעשה.

כח. אין יאר תרנ"ז איז דער רבי (מהורש"ב) נ"ע, געווען שטארק ניט געזונט און איז געפארן קיין מאסקווע היילן זיך.

האבן אים די פראפעסארן דאן געזאגט אז ער האט אינגאנצן עטלעכע חדשים צו לעבן. אז דער רבי נ"ע האט דאס געהערט, האט ער באשלאסן צו פארן קיין ארץ ישראל.

האט ער דערציילט דער רביצין, הרבנית שטערנא שרה נ"ע, וועגן דעם.

האט אים די רביצין געפרעגט: וואס וועסטו טאן מיט דיינע חסידים און חסידות? האט דער רבי נ"ע געענטפערט: איך לאז דאך איבער אים (געמיינט דעם רבי'ן).

און דער רבי איז דאן אלט געווען זיבעצן יאר!

(משיחת י"ד שבט, ה'שי"ת)

הערות שוליים